ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ

ਮਲੇਕਾ ਖਾਨ

ਮਲੇਕਾ ਖਾਨ (ਬੰਗਲੀ: মালেকা খান; ਜਨਮ ਅੰ.-1943) ਇੱਕ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵਿਕਾ ਹੈ ਅਤੇ 1971 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ।

ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ

ਸੋਧੋ

ਖਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਕਰ ਵਜੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗਰਲ ਗਾਈਡਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਖਾ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਗਰਲ ਗਾਈਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਸਕੱਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।[1][2][3][4][5][6]

ਐਕਟਿਵਵਾਦ

ਸੋਧੋ

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਜੰਗ (1971)

ਸੋਧੋ

1971 ਵਿੱਚ, ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਉੱਭਰਿਆ, ਜੋ ਬੰਗਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਣੇ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀ ਜੁੰਟਾ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਭੂਮੀਗਤ ਵਿਰੋਧ ਅੰਦੋਲਨ, ਮੁਕਤੀ ਵਾਹਿਨੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਗੁਰੀਲਾ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।[7][8]

ਜਦੋਂ ਲਡ਼ਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਖਾਨ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਗਰਲਜ਼ ਗਾਈਡ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਨਰਸਿੰਗਡੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਭੱਜ ਗਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਢਾਕਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਲਈ ਹੁਨਰ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਡ਼ੀਆਂ ਦੇ ਗਾਈਡਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ-ਉਸ ਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਨੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਸਹਾਇਤਾ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[6][9]

ਖਾਨ ਦਾ ਭਰਾ, ਅਤੀਕੁਰ ਰਹਿਮਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫੌਜ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਮੀਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੈਨਮਤੀ ਵਿੱਚ ਕੋਮੀਲਾ ਛਾਉਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ. ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ 1972 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਕਬਰ ਵਿੱਚ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[10][11]

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਨਰਵਾਸ ਕੇਂਦਰ (1972-1975)

ਸੋਧੋ

ਦਸੰਬਰ 1971 ਵਿੱਚ, ਜੰਗ ਦਾ ਅੰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਗਣਰਾਜ ਵਜੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।[12] ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਨ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਢਾਕਾ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਲਾ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੀ ਰਿਕਵਰੀ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।[2]

ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਖਾਨ ਨੇ ਅਫਵਾਹਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਭੂਮੀਗਤ ਬੰਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਖਾਨ ਨੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਗੇਟ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਨਖਲ ਪਾਰਾ ਐਮਪੀ ਹੋਸਟਲ ਵਿਖੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਬੰਕਰ ਲੱਭਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਪਡ਼ੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ।[1][2][3][4] ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 200,000 ਤੋਂ 400,000 ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[13] 22 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਸ਼ੇਖ ਮੁਜੀਬੁਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨਾਲ ਬੀਰੰਗਾਨਾ ( ਨਾਇਕਾ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ "ਬੇਟੀਆਂ" ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ "ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ" ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।[14] ਖਾਨ ਨੇ ਸੂਫ਼ੀਆ ਕਮਲ, ਇੱਕ ਕਵੀ, ਜਿਸ ਨੇ 1972 ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਚੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਨਰਵਾਸ਼ ਸ਼ਾਂਸ਼ਤਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਖਾਨ 20 ਨਿਊ ਐਸਕਾਟਨ ਰੋਡ, ਢਾਕਾ ਵਿਖੇ ਸਥਾਪਤ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹਿਲਾ ਪੁਨਰ ਵਸੇਬਾ ਕੇਂਦਰ (ਸੀਡਬਲਯੂਆਰਸੀ) ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣ ਗਏ।[2][4][5][15][16][17][18]

ਸੀ ਡਬਲਯੂ ਆਰ ਸੀ ਨੇ ਬਿਰੰਗਾਂ ਲਈ ਪਨਾਹ, ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਕਾਰਨ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।[2][19] ਖਾਨ ਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗਰਭਵਤੀ ਬਿਰੰਗਾਂ ਲਈ ਗਰਭਪਾਤ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਗੋਦ ਲੈਣ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ. ਉਸਨੇ ਸ਼ੇਖ ਮੁਜੀਬੁਰ ਰਹਿਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਿਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ'...[11][16] ਖਾਨ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਦਮੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਵਜੋਂ ਕਰਾਫਟਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੀਡਬਲਯੂਆਰਸੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।[1]

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ (1976-ਵਰਤਮਾਨ)

ਸੋਧੋ

ਬਿਰੰਗਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਕੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਖਾਨ ਖੁਦ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਨੀ ( ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀਆਂ ') ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ।[19] ਖਾਨ ਨੇ 2015 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਿਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਬਾਹਨੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ।[11] ਜੂਨ 2021 ਤੱਕ, 416 ਬਿਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਕਤੀ ਵਾਹਿਨੀ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਵਾਧੂ ਸਰਕਾਰੀ ਲਾਭਾਂ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਬਣ ਗਏ ਸਨ।[20]

ਖਾਨ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ 'ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।[11]

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Saha, Poulomi (2019). An Empire of Touch: Women's Political Labour and the Fabrication of East Bengal (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Washington, D.C.: Columbia University Press. ISBN 9780231549646.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Begum, Thaslima (3 April 2023). "'We lay like corpses. Then the raping began': 52 years on, Bangladesh's rape camp survivors speak out". The Guardian (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  3. ↑ 3.0 3.1 Lindsay, Rachel (12 April 2023). "5 Decades of Hidden Horror: The Mass Rape Suffered by Bengali Women and Girls". Women's Voices Now (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  4. ↑ 4.0 4.1 Ayon, Khalid Hussain (17 December 2016). "WATCH NOW: Maleka Khan's tale of 1971 (Part-2)". The Daily Star (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  5. ↑ 5.0 5.1 Hossain, Hameeda; Mohsin, Amena, eds. (2016). Of the Nation Born: The Bangladesh Papers (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). New Delhi: Zubaan Books. ISBN 9789384757793.
  6. ↑ 6.0 6.1 Chaney, Paul; Sahoo, Sarbeswar, eds. (2021). Civil Society and Citizenship in India and Bangladesh (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). London: Bloomsbury Publishing. ISBN 9789389611373.
  7. ↑ Bose, Sarmila (8 October 2005). "Anatomy of Violence: Analysis of Civil War in East Pakistan in 1971" (PDF). Economic and Political Weekly. Archived from the original (PDF) on 28 November 2020. Retrieved 4 November 2023.
  8. ↑ Jamal, Ahmed Abdullah (October–December 2008). "Mukti Bahini and the Liberation War of Bangladesh: A Review of Conflicting Views" (PDF). Asian Affairs. 30 (4). Archived from the original (PDF) on 3 January 2015. Retrieved 4 November 2023.
  9. ↑ Ayon, Khalid Hussain (14 December 2016). "Maleka Khan's tale of 1971 (Part-1)". The Daily Star (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  10. ↑ Ayon, Khalid Hussain (25 December 2016). "[WATCH] Maleka Khan's tale of 1971 (Part-4)". The Daily Star (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 "১৯৭১-এর গণহত্যার আন্তর্জাতিক বিচার হওয়া দরকার: মালেকা খান". Prothom Alo (in Bengali). 5 April 2019. Retrieved 4 November 2023.
  12. ↑ "The 1971 war". BBC News (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  13. ↑ Gazi, Leesa (31 March 2014). "Birangona: Will the World Listen?". HuffPost (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  14. ↑ Scholte, Marianne (March 2011). "Liberating the Women of 1971". Forum (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 5 (3). Archived from the original on 22 April 2017. Retrieved 4 November 2023.
  15. ↑ Trumbull, Robert (12 May 1972). "Dacca Raising the Status of Women While Aiding Rape Victims". The New York Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). p. 2. Retrieved 4 November 2023.
  16. ↑ 16.0 16.1 Sharma, Smita (24 August 2014). "1971 wounds: Bangladesh needs a healing touch". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  17. ↑ Riaz, Ali; Rahman, Mohammad Sajjadur, eds. (2016). Routledge Handbook of Contemporary Bangladesh (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Abingdon-on-Thames: Routledge. ISBN 9781317308775.
  18. ↑ "বাসস দেশ-১৯ : বঙ্গমাতা ছিলেন অসাধারণ নীরব সহযোগী: মালেকা খান". Bangladesh Sangbad Sangstha (in Bengali). 7 August 2020. Archived from the original on 4 ਨਵੰਬਰ 2023. Retrieved 4 November 2023.
  19. ↑ 19.0 19.1 Ayon, Khalid Hussain (24 December 2016). "Maleka Khan's tale of 1971 (Part-3)". The Daily Star (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
  20. ↑ Haque, Nabban T. (12 June 2021). "Government recognises 16 more Biranganas as freedom fighters". Dhaka Tribune (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 4 November 2023.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਮਲੇਕਾ_ਖਾਨ&oldid=761770" ਤੋਂ ਲਿਆ