ਮੀਰ ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ
ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਤਨੋਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤਨਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਰਦਾਰ ਅਤੇ ਯੋਧਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹਿੱਸਾ ਗੁਆ ਕੇ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ। ਅੰਬ ਅਤੇ ਦਰਬੰਦ ਦੀਆਂ ਜੁੜਵਾਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ ਸਮੇਤ ਅੰਬ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਟ੍ਰੈਕਟ ਹੀ ਉਸ ਕੋਲ਼ ਰਹਿ ਗਿਆ।[1]
ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।[2]
ਨਵਾਬ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, 1813 ਤੋਂ, ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਖਾਨ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾ ਕੇ ਭੇਜਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰਣਨੀਤਕ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਾਏ। ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕਰਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ।
1828 ਵਿੱਚ, ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਫੁੱਲਰਾ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਮਦਾਦ ਖਾਨ ਤਨੋਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਖਾਨਾਤ ਵਜੋਂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਇੱਕ ਖ਼ੁਦ ਮੁਖ਼ਤਾਰ ਰਿਆਸਤ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਪੈਂਦਾ ਖ਼ਾਨ ਨੇ 1834 ਵਿੱਚ ਅਗਰੋਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਵਾਤੀਆਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਸੀ, ਪਰ 1841 ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਐਗਰੋਰ ਨੂੰ ਮੁੱਲਾ ਜਾਂ ਅਖੁੰਦ ਸਦ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਅਤਾ ਮੁਹੰਮਦ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ The Gazetteer of North-West Frontier Province, p. 138
- ↑ Richard Burns, ed. The Imperial Gazetteer of India, vol. 23 (Oxford: Clarendon Press, 1908), p. 219
