ਯਕਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਯਕਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ਧਰਮ ਬਾਕਾ ਉਪਖਿਆਨ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਧਰਮੀ ਸਾਰਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ) ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਵਣ ਪਰਵ ਜਾਂ ਅਰਾਨਿਕਾ-ਪਰਵ ਜਾਂ ਆਰਾਨੀਆ-ਪਰਵ (ਅਰਥ: ਜੰਗਲ ਦੀ ਪੁਸਤਕ) ਵਿੱਚ ਦਰਜ਼ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਬਨਵਾਸ ਦੇ ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਸੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹੋਏ ਯਕਸ਼ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਸੀ।

ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ (ਬਾਕਾ ਭੇਸ਼) ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਬਣਕੇ ਆਏ ਧਰਮਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕਥਾ

ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਬਨਵਾਸ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਗੁਪਤਵਾਸ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਸਤਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਚਿੰਤਾ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਿਮਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਆ ਖੜਾ ਹੋਇਆ। ਰੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਣ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ – “ਮੇਰੀ ਝੋਪੜੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅਰਣੀ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਟੰਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਹਿਰਨ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਲੱਕੜੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਖੁਰਕਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਅਰਣੀ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਉਸ ਦੇ ਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਟਕ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹਿਰਨ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਦੌੜ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਅਗਨੀ ਹੋਤਰ ਲਈ ਅੱਗ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਕਰਾਂਗਾ?” (ਅਰਣੀ ਅਜਿਹੀ ਲੱਕੜੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਅਰਣੀ ਨਾਲ ਰਗੜ ਕੇ ਅੱਗ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਉਸ ਬਰਾਹਮਣ ਤੇ ਤਰਸ ਖਾਕੇ ਪੰਜੇ ਭਰਾ ਹਿਰਣ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਪਏ। ਹਿਰਨ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਖੋਂ ਓਝਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਆਖਰ ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ ਪਾਂਡਵ ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਦੀ ਛਾਂਵੇਂ ਬੈਠ ਗਏ। ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸਨ ਕਿ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਪਿਆਸ ਦੇ ਮਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਕੰਠ ਸੁੱਕ ਰਹੇ ਸੀ। ਨਕੁਲ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਕੁਝ ਦੂਰ ਜਾਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰੋਵਰ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛ ਪਾਣੀ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਕੁਲ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ, ਇੱਕ ਆਵਾਜ ਆਈ – “ਮਾਦਰਵਤੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਹਾਰ, ਇਹ ਜਲਾਸ਼ਏ ਮੇਰੇ ਆਧੀਨ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ, ਫਿਰ ਪਾਣੀ ਪੀਓ।”

ਨਕੁਲ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਤੇਜ ਪਿਆਸ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਅਣਸੁਣੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਿਆ। ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ ਹੀ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਦੇਰ ਤੱਕ ਨਕੁਲ ਦੇ ਨਾ ਪਰਤਣ ਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਹਦੇਵ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ। ਸਹਦੇਵ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਉਹੀ ਘਟਨਾ ਘਟੀ ਜੋ ਨਕੁਲ ਦੇ ਨਾਲ ਘਟੀ ਸੀ। ਸਹਦੇਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਰਜੁਨ ਉਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਦੋਨਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੋਏ ਪਏ ਵੇਖਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਨਕੁਲ ਅਤੇ ਸਹਦੇਵ ਨੇ ਸੁਣੀ ਸੀ। ਅਰਜੁਨ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਕੇ ਸ਼ਬਦਭੇਦੀ ਤੀਰ ਚਲਉਣ ਲੱਗਿਆ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਫਲ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ। ਅਰਜੁਨ ਨੇ ਵੀ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮੂਰਛਿਤ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ।

ਅਰਜੁਨ ਦੇ ਵੀ ਨਾ ਮੁੜਨ ਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਭੀਮ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੋਏ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਸੇ ਰਾਖ਼ਸ ਦੀ ਕਰਤੂਤ ਹੈ ਪਰ ਕੁੱਝ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਇਹ ਸੋਚਕੇ ਭੀਮ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹੀ ਆਵਾਜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ।– “ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ ਤੂੰ ਕੌਣ ਹੈ?” – ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਭੀਮ ਨੇ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਿਆ। ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ ਹੀ ਉਹ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਢੇਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਚਾਰਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾ ਪਰਤਣ 'ਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜਦੇ ਹੋਏ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਲਭਦੇ ਹੋਏ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਵੀ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹੀ ਆਵਾਜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ – “ਖਬਰਦਾਰ! ਤੁਹਾਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਤਾਲਾਬ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਿਆ । ਇਹ ਤਾਲਾਬ ਮੇਰੇ ਆਧੀਨ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਠੀਕ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਪਰ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀ ਸਕਦੇ ਹੋ!”

ਯਕਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਨ

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਜਾਣ ਗਏ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਯਕਸ਼ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ – “ਤੁਸੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰੋ, ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ!”

• ਯਕਸ਼ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ – ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਾਥ ਕੌਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਕਿਹਾ – ਸਬਰ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ .

• ਯਕਸ਼ – ਯਸ਼ਲਾਭ ਦਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਉਪਾਅ ਕੀ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਦਾਨ ।

• ਯਕਸ਼ – ਹਵਾ ਨਾਲੋਂ ਤੇਜ ਕੌਣ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਮਨ ।

• ਯਕਸ਼ – ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਸਾਥੀ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਵਿੱਦਿਆ ।

• ਯਕਸ਼ – ਕਿਸ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਪਿਆਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਅਹਮ ਭਾਵ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਗਰਵ ਦੇ ਛੁੱਟ ਜਾਣ 'ਤੇ ।

• ਯਕਸ਼ – ਕਿਸ ਚੀਜ ਦੇ ਖੋਹ ਜਾਣ ਪਰ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਕ੍ਰੋਧ ।

• ਯਕਸ਼ – ਕਿਸ ਚੀਜ ਨੂੰ ਗਵਾ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਧਨੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਲੋਭ ।

• ਯਕਸ਼ – ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੋਣਾ ਕਿਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ? ਜਨਮ 'ਤੇ , ਵਿਦਿਆ 'ਤੇ , ਜਾਂ ਸੀਤਲ ਸੁਭਾਅ 'ਤੇ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਸੀਤਲ ਸੁਭਾਅ 'ਤੇ ।

• ਯਕਸ਼ – ਕਿਹੜਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਉਪਾਅ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਸੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਅੱਛਾ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਸੁਖੀ ਹੋਣ ਦਾ ਉਪਾਅ ਹੈ ।

• ਯਕਸ਼ – ਸਰਵੋਤਮ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕੀ ਹੈ ?

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਤੰਦਰੁਸਤੀ ।

• ਯਕਸ਼ – ਧਰਮ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕੀ ਹੈ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਤਰਸ ।

• ਯਕਸ਼ –ਕਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੋਸਤੀ ਪੁਰਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਸੱਜਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੋਸਤੀ ਕਦੇ ਪੁਰਾਣੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ।

• ਯਕਸ਼ – ਇਸ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈਰਾਨੀ ਕੀ ਹੈ ?

-ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ – ਰੋਜ਼ ਹਜ਼ਾਰਾਂ – ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਰਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨੰਤਕਾਲ ਤੱਕ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਯਕਸ਼ ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਠੀਕ ਠੀਕ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਯਕਸ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ – “ਰਾਜਨ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਏ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਹੀ ਜਿੰਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੇਂਗਾ ਉਹ ਜਿੰਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ”।

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਇੱਕ ਪਲ ਸੋਚਿਆ, ਫਿਰ ਕਿਹਾ – “ਨਕੁਲ ਜਿੰਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ”।

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਦੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੀ ਯਕਸ਼ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ – “ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ! ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਹਾਥੀਆਂ ਜਿੰਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਭੀਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਤੂੰ ਨਕੁਲ ਨੂੰ ਜਿਵਾਉਣਾ ਕਿਉਂ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ? ਭੀਮ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਹੀ ਜਿਵਾ ਲੈਂਦੇ ਜਿਸ ਦੇ ਯੁੱਧ ਕੌਸ਼ਲ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਹੈ!”

ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੇ ਕਿਹਾ – “ਹੇ ਦੇਵ, ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਾ ਤਾਂ ਭੀਮ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਹੀ ਅਰਜੁਨ ਦੁਆਰਾ। ਧਰਮ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧਰਮ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੰਤੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਪੁੱਤ ਮੈਂ ਜਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮਾਦਰਵਤੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਪੁੱਤ ਜਿੰਦਾ ਰਹੇ।”

“ਪੱਖਪਾਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਪੁੱਤਰ, ਤੁਹਾਡੇ ਚਾਰੇ ਭਰਾ ਜਿੰਦਾ ਹੋ ਜਾਣ!” – ਯਕਸ਼ ਨੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਇਹ ਵਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਯਕਸ਼ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪ ਧਰਮਦੇਵ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਹਿਰਨ ਦਾ ਅਤੇ ਯਕਸ਼ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧਰਮਾਤਮਾ ਪੁੱਤਰ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਤ੍ਰਿਪਤ ਕਰਨ।