ਯੂਨਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੂਨਾਨੀ ਲੋਕ ਈਸਾਪੂਰਵ 1500 ਇਸਵੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇਸ ਟਾਪੂ ਉੱਤੇ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਆਦਿਮ ਲੋਕ ਰਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਹਿੰਦ-ਯੂਰੋਪੀ ਸਮੂਹ ਦੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 1100 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੋਂ 800 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਹਨੇਰ ਯੁੱਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗਰੀਕ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਉਦੈ ਹੋਇਆ। ਏਥੇਂਸ, ਸਪਾਰਟਾ, ਮੇਸੀਡੋਨੀਆ (ਮਕਦੂਨੀਆ) ਇੰਹੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਗਰੀਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਭੂਤਪੂਵ ਰਚਨਾਏ ਹੋਈ। ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਫਾਰਸ ਵਿੱਚ ਹਖਾਮਨੀ (ਏਕੇਮੇਨਿਡ) ਉਦਏ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੋਮ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੰਨ 500 ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ 448 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਫਾਰਸੀ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਯੂਨਾਨ ਉੱਤੇ ਚੜਾਈ ਕੀਤੀ । ਯਵਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਤਾਂ ਹਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵੇਖਣਾ ਪਿਆ ਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹੱਟਣਾ ਪਿਆ । ਉੱਤੇ ਈਸਾਪੂਰਵ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਗਰੀਕ ਨਗਰਾਂ ਨੇ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਯੂਨਾਨ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਝੰਡਾ

ਪ੍ਰਾਗੈਤੀਹਾਸਿਕ ਸਭਿਅਤਾ

ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਟਾਪੂ ਲੱਗਭੱਗ 4000 ਸਾਲ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਬਸ ਚੁੱਕੇ ਸਨ । ਈ . ਪੂ . ਦੂਜੀ ਸਹਸਤਰਾਬਦੀ ਤੱਕ ਈਜਿਆਈ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਵਲੋਂ ਸੰਬੰਧ ਸੁਗਮ ਸਨ । ਲੱਗਭੱਗ 17ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਬਾਲਕਨ ਖੇਤਰ ਵਲੋਂ ਗਰੀਸ ਅਤੇ ਪੇਲੋਪੋਨਸਸ‌ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਏ । ਸਾਰੇ ਆਕਰਮਣਕਾਰੀ ਜਾਤੀਆਂ - ਏਕਿਆਈ , ਆਰਕੇਡੀ , ਇਪੋਲਿਅਨ , ਅਪੋਲੀ ਅਤੇ ਆਯੋਨੀ - ਗਰੀਕਭਾਸ਼ਾਵਾਂਵਲੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਸਨ । ਈ . ਪੂ . 1500 ਸਾਲ ਤੱਕ ਮਿਨੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਏਕਿਆਈ ਜਾਤੀ ਨੇ ਗਰੀਸ ਵਲੋਂ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ । ਮਾਇਸੀਨੀ ਯੁੱਗ , ਹੀਰੋ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਹੋਮਰ ਯੁੱਗ ਵੀ ਇਸ ਕਾਲ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ । ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਟਰੋਜਨ ਲੜਾਈ , ਜਿਸਦੀ ਕਥਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੋਮਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਤਾ ਇਲਿਅਡ ਅਤੇ ਓਡਿਸੀ ਲਿਖੇ , ਏਕਿਆਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਰੀਸਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਈ . ਪੂ . 12ਵੀਆਂ ਸ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਈ . ਪੂ . 1100 ਵਿੱਚ ਡੋਰਿਆਈ ਜਾਤੀ ਨੇ ਗਰੀਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਕੇਂਦਰ ਪੇਲੋਪੋਨੇਸਸ‌ ਬਣਾਇਆ । ਏਕਿਆਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਉੱਤਰੀ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਯੂਰੋਪ ਦੇ ਵੱਲ ਭੱਜੇ , ਕੁੱਝ ਨੇ ਦਾਸਵ੍ਰੱਤੀ ਅਪਣਾ ਲਈ । ਆਯੋਨੀ ਅਤੇ ਅਪੋਲੀ , ਈਜਿਆਈ ਦਵੀਪਸਮੂਹ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਦੇ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ । ਈ . ਪੂ . 1000 ਤੱਕ ਸੰਪੂਰਣ ਈਜਿਆਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਰੀਕ ਭਾਸ਼ੀ ਲੋਕ ਬਸ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ।

ਹੇਲੇਨਿਕ ਰਾਜ

1000 - 499 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਗਰੀਕ ਨਗਰ - ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਜਾਤੀਭੇਦ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਉਤਪੱਤੀ ਹੋਇਆ । ਪ੍ਰਾਂਰਭਿਕ ਹੇਲੇਨਿਕ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਰਾਜਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਸ਼ਨੈ : ਸ਼ਨੈ : ਰਾਜਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋਇਆ । ਕੁਲੀਨਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਮਾਨਤਾ ਆਮਤੌਰ : ਨਹੀਂ ਸੀ । ਲੱਗਭੱਗ 650 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨਤੀਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕੁਲੀਨ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਅਧਿਨਾਇਕਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ । ਕੇਵਲ ਸਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੁਲੀਨ ਤੰਤਰ ਬੰਨ ਸਕਿਆ । ਕੁੱਝ ਅਧਿਨਾਇਕਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਕਲਾ , ਸਾਹਿਤ , ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਕੀਤੀ , ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਧਿਨਾਇਕਵਾਦ ਜਨਪੀੜਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਅੱਪੜਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੀ ਅਸਤੀਤਵ ਈ . ਪੂ . 500 ਤੱਕ ਮਿਟ ਗਿਆ । ਈ . ਪੂ . 750 - 500 ਤੱਕ ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਾਰਣਾਂ ਵਲੋਂ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਸਿਸਲੀ ਦੇ ਕਈ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਗਰੀਕਾਂ ਨੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਬਸਾਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਵਪਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਤੱਕ ਵੀ ਫੈਲੇ । ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਤੱਕ ਗਰੀਕਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਮਿਸਰ ਦੇ ਵੱਲ ਰੁਕਿਆ ਰਹਿਕੇ , ਪਰ ਲੱਗਭੱਗ 7ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਦੀ ਸਮਸਿਅ ਵਲੋਂ ਸੁਗਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਉੱਥੇ ਗਰੀਕਾਂ ਨੇ ਨਾਕਰੇਤੀਸ ਨਗਰ ਬਸਾਇਆ । ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਥਰੋਸ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਬਸੇ । ਇਹ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਮੁੱਖ ਰਾਜ ਵਲੋਂ ਕੇਵਲ ਭਾਵਾਤਮਕ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ , ਰਾਜਨੀਤਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਆਜਾਦ ਸਨ । ਕੇਵਲ ਕੁੱਝ , ਜਿਵੇਂ ਏਪਿਡਾੰਨਸ , ਪੇਲੋਪੋਨਿਆ , ਅੰਬਰਾਸਿਅ ਆਦਿ ਕੋਰਿੰਥ ਦੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ , ਰਾਜਨੀਤਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਆਜਾਦ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਸਿਰਾਕਿਊਜ ਅਤੇ ਬੈਜੰਟਿਅਮ ਅਤਿਅੰਤ ਸੰਪੰਨ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਸਮਾਨਿਏ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸਾਰੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਕਾਇਮ ਰਹੀ । ਡੇਲਫੀ ਵਿੱਚ ਅਪੋਲੋ ਗਰੀਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ । ਵਾਕਈ : 7ਵੀਆਂ ਅਤੇ 6ਠੀ ਸ਼ਤੀ ਈ . ਪੂ . ਦਾ ਕਾਲ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤੀਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਜਗਰਾਤਾ ਦਾ ਕਾਲ ਸੀ ।

ਸਪਾਰਟਾ

500 ਈ . ਪੂ . ਤੱਕ ਸਪਾਰਟਾ ਅਤੇ ਏਥੇਂਸ ਗਰੀਸ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਨਗਰਰਾਜ ਬਣੇ । ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰਿਪਾਟੀਵਾਲੇ ਕੁਲੀਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ । ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਮਧਿਅਵਰਗੀਏ ਅਤੇ ਪਰਜਾਤੰਤਰੀ ਸਨ । ਈ . ਪੂ . 7ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤੱਕ ਸਪਾਰਟਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ , ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਚੁਰ ਉੱਨਤੀ ਹੋਈ , ਪਰ ਉੱਥੇ ਦੀ ਸ਼ਾਸਨਪੱਧਤੀ ਅਤਿਅੰਤ ਕਠੋਰ ਸੀ । ਬੱਚੇ ਦੇ ਪੈਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹੀ , ਰਾਜ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੜਾਈ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਲਾਇਕਰਗਸ ਸਪਾਰਟਾ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੀ । ਸ਼ਾਸਨਸੂਤਰ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਲਈ ਦੋ ਅਰਾਮ ਹੁੰਦੇ ਸਨ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੋ ਰਾਜਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਅੰਤਮ ਫ਼ੈਸਲਾ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਿਮਨ ਅਰਾਮ ਨੂੰ ਸੀ । ਪੰਜ ਨਿਆਯਾਧੀਸ਼ੋਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਿਆਕਾਰਿਣੀ ਕਮੇਟੀ , ਨੀਆਂ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਰਾਜਾਵਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਉੱਤੇ ਵੀ ਕਾਬੂ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਰਟਾ ਨੇ ਪੇਲੀਪੋਨੇਸਸ‌ ਦੇ ਸੰਪੂਰਣ ਨਗਰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਪੇਲੋਪੋਨੇਸ਼ਿਆਈ ਸੰਘ ਦੇ ਨੇਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਗਰ ਨੇ ਅਧਿਕ੍ਰਿਤ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਲੀਨ ਤੰਤਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਣ ਨੂੰ ਬਾਧਯ ਕੀਤਾ ।

ਏਥੇਂਸ

ਈ . ਪੂ . 683 ਵਿੱਚ ਏਥੇਂਸ ਵਲੋਂ ਰਾਜਤੰਤਰ ਦਾ ਸਮੂਲੋੱਛੇਦਨ ਹੋਇਆ । ਸੋਲਨ ਪਿਸਿਸਟਰਾਟਸ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਜਨਮਤ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ , ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸਾਗੋਰਸ ( ਅਭਿਜਾਤਤੰਤਰਵਾਦੀ ) ਅਤੇ ਕਲੇਇਸਥੇਨੀਜ ( ਜਨਤੰਤਰਵਾਦੀ ) ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਨਤਾਂਤਰਿਕ ਪੱਧਤੀ ਦੀ ਫਤਹਿ ਹੋਈ । ਸਪਾਰਟਾ ਨੇ ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਪਰਜਾਤੰਤਰ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੇ ਅਨੇਕ ਜਤਨ ਕੀਤੇ , ਪਰ ਏਥੇਂਸ ਜਿਵੇਂ ਦਾ ਤਿਵੇਂ ਰਿਹਾ । ( ਦੇ . ਏਥੇਂਸ )

499 - 638 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਫਾਰਸ ਵਲੋਂ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਦਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਈ । ਗਰੀਸ ਦੇ ਕਈ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਨੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ।

ਫਾਰਸ ਵਲੋਂ ਲੜਾਈ

ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਟਾਪੂਆਂ ਦੇ ਨਗਰ ਲੀਡਿਆ ਦੇ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਕਰਿਸਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਸਨ । ਉਹ ਹੇਲੇਨਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਊ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਨਗਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਉੱਨਤੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦਿੱਤਾ । 546 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਫਾਰਸ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਭਰਾਸਟ ਸਾਇਰਸ ਨੇ ਕਰਿਸਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਲੋਂ ਸਾਰੇ ਗਰੀਕ ਨਗਰ ਖੌਹ ਲਈ । 512 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਾਰਿਸ ਦਾਰਾਯੁਸ਼ ( Darius ) ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਦੇ ਹੋਰ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਦਾ ਹੋਇਆ ਗਰੀਸ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ । ਲੇਕਿਨ ਏਰਿਟਰੀਆ ਅਤੇ ਏਟਿਕਾ ( ਵੱਡੀ ਭੈਣ ) ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ‌ ਏਥੇਂਸ ਦੀ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਮਰਾਥਨ ਦੇ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਹੋਇਆ ।

ਲੱਗਭੱਗ 480 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਪਾਰਸੀ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਜਰਕਸੀਜ ਨੇ ਪੁੰਨ : ਗਰੀਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ । ( ਵੇਖੀਏ , ਈਰਾਨ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ) ਏਥੰਸ , ਸਪਾਰਟਾ ਅਤੇ ਪੇਲੋਪੋਨੇਸ਼ਿਆਈ ਸੰਘ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਗਰੀਸ ਹਾਰ ਗਿਆ । ਪਰ ਗਰੀਸ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਫਾਰਸ ਦੀਆਂ ਸੇਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਪਰਤਣ ਨੂੰ ਬਾਧਯ ਕੀਤਾ । ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ‌ 479 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਗਰੀਕਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਤਿਆਕਰਮਣਕਰ ਫਾਰਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸੇਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੀਛਰ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਲੜਾਈ ਦੀਰਘਕਾਲ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਇਸਦੀ ਅੰਤ ਚੌਥਾ ਸ਼ਤੀ ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਫਾਰਸ ਉੱਤੇ ਫਤਹਿ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ।

ਏਥੇਨੀ ਰਾਜ

ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਏਥੇਂਸ ਨਗਰ ਗਰੀਕ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬੰਨ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਆਯੋਨੀ ਗਰੀਕਾਂ ਨੇ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਕੇ ਏਥੇਂਸ ਦਾ ਅਗਵਾਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ । 461 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਪੇਰਿਕਲੀਜ ਨੇ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਇਹ ਗਣਰਾਜ ਵੀ ਮੂਲ ਯੂਨਾਨੀ ਜਨਤਾ ਲਈ ਸੀਮਿਤ ਸੀ । ਬਾਕੀ ਲੋਕ ਦਾਸਾਂ ਦੀ ਕੋਟਿ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਪੇਰਿਕਲੀਜ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰਤਵਕਾਲ ਵਿੱਚ ਏਥੇਂਸ ਦੀ ਰਾਜਨਤੀਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਹਾਲਤ ਸੁਦ੍ਰੜ ਹੋ ਗਈ ।

ਪੇਲੋਪੋਨੇਸ਼ਿਆਈ ਲੜਾਈ

ਸਪਾਰਟਾ ਅਤੇ ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਭੇਦ ਸੀ । ਏਥੇਂਸ ਮੂਲਤ : ਵਪਾਰਕ ਸ਼ਕਤੀਸੰਚਏ ਦੀ ਪ੍ਰਵ੍ਰੱਤੀਵਾਲਾ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦੀਸਾੰਮ੍ਰਿਾਜਵਾਦੀ ਰਾਜ ਸੀ ਅਤੇ ਸਪਾਰਟਾ ਗਰੀਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਗਵਾਈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਫਲਤ : ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਬੰਧਤ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਛਿੜ ਗਿਆ । ਲੜਾਈ 10 ਸਾਲ ਵਲੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ । ਦੋਨਾਂ ਵੱਲ ਪੈਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਈ । 421 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਕਾਲ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤੀਸੰਧਿ ਹੋਈ , ਪਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦੋਨਾਂ ਪੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੰਨ : ਲੜਾਈ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਵਾਰ ਏਥੇਂਸ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਹਾਰ ਹੋਈ , ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸਦਾ ਅਸਤੀਤਵ ਵੀ ਮਹਤਵਹੀਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਕੋਰਿੰਥ ਅਤੇ ਥੀਬੀਜ ਜਿਵੇਂ ਨਗਰਰਾਜ ਸਪਾਰਟਾ ਵਲੋਂ ਮਿਲ ਗਏ । ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਸਪਾਰਟਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਵਲੋਂ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੋਕੇ ਕੋਰਿੰਥ , ਥੀਬੀਜ , ਅਤੇ ਅਰਗਸਿ ਨੇ ਏਥੇਂਸ ਵਲੋਂ ਮਿਲਕੇ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੁਲਾਹ ਕੀਤੀ । ਪਰ ਸਪਾਰਟਾ ਦੇ ਫਾਰਸ ਵਲੋਂ ਸੁਲਾਹ ਕਰਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਏਥੇਂਸ ਦੀ ਸੁਲਾਹ ਭੰਗ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਦੇ ਗਰੀਕ ਨਗਰ ਫਾਰਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ । 371 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਸਪਾਰਟਾ ਨੇ ਥੀਬੀਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਛੇੜਿਆ , ਪਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਾਰਟਾ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ , ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਗਰੀਕ ਇਤਹਾਸ ਵਲੋਂ ਮਿਟ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਥੀਬੀਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਵੀ ਹੋਰ ਨਗਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕਠੋਰ ਨੀਤੀ ਵਲੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ । ਇਸ ਵਾਰ ਸਪਾਰਟਾ ਅਤੇ ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੁਲਾਹ ਹੋਈ । 362 ਈ . ਪੂ . ਦੇ ਬਾਅਦ ਥੀਬੀਜ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਖ਼ਤਮ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ

ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤਿ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਈ . ਪੂ . 5ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾਯੋਗ ਉੱਨਤੀ ਹੋਈ । ਪਾਥੇਂਨਾਨ , ਪ੍ਰੋਲਿਆ ਅਤੇ ਹੇਫਿਸਟਸ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਆਦਿ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਦੇ ਉੱਤਮ ਨਮੂਨੇ ਉਸੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ । ( ਦੇ . ਲਲਿਤ ਕਲਾ , ਯੂਨਾਨੀ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ) ਫਿਦਿਅਸ , ਮਿਰਨ , ਅਤੇ ਪਾਲੀਕਟਸਿ ਆਦਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਾਸਤੁਕਲਾਕਾਰ ਸਨ । ਚਿਕਿਤਸਾਜਗਤ‌ ਵਿੱਚ ਹਿਪਾਕਰਿਟਸ ਦੇ ਅੰਵੇਸ਼ਣੋਂ ਨੇ ਅਨੇਕ ਚਿਕਿਤਸਾਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਇਆ । ਹਿਰੈਕਲਿਟਸ , ਏੰਪਿਡਾਕਲੀਜ ਅਤੇ ਡਿਮਾਕਰਿਟਸ ( ਦਿਮੋਕਰਿਤਸ ) ਆਦਿ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕੋਂ ਨੇ ਤਤਵਚਿੰਤਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗ ਦਿੱਤਾ । ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਨ‌ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਸੁਕਰਾਤ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ । ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਏਥੇਂਸਵਾਲੋਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ 399 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ( ਦੇ . ਸੁਕਰਾਤ ) । ; ਹਿਰੋਡੋਟਸ ਨੂੰ ਇਤਹਾਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਥਿਊਸੀਦਾਇਦੀਜ ਦੂਜਾ ਮਹਾਨ‌ ਇਤੀਹਾਸਕਾਰ ਸੀ , ਉਸਨੇ ਪੇਲੋਪੋਨੇਸ਼ਿਅਨ ਲੜਾਈ ਦਾ ਫੈਲਿਆ ਸਮਾਚਾਰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਲਿਖਿਆ । ਏਕਲਿਜ , ਸੋਫੋਕਲੀਜ , ਯੂਰੀਪਿਦੀਜ ਅਤੇ ਅਰਿਸਤਾਫੇਨੀਜ ਦੇ ਦੁ : ਖਾਂਤ ਅਤੇ ਸੁਖਾਂਤ ਡਰਾਮਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ( ਦੇ . ਗਰੀਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ) । ; ਪਿੰਡਾਰ ਅਤੇ ਬਕਾਇਲਿਦੀਜ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਨਾਇਕੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਸਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਵਿਅਗਰੰਥ ਲਿਖੇ । ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਏਥੇਂਸ ਨਿ : ਸ਼ੱਕ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੇਤਾ ਸੀ ।

ਦਾਸਪ੍ਰਥਾ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗਰੀਸ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ , ਮੁੱਖਤ : ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਾਸਪ੍ਰਥਾ ਉਲੇਖਨੀਯ ਹੈ । ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪਰਜਾਤੰਤਰੀ ਪੱਧਤੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਸ਼ਾਸਨਪੱਧਤੀਯੋਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਵਰਤਮਾਨ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਿੱਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ । ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਧਾਂਤੋਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਦਾ ਪਰਿਚਾਯਕ ਸੀ । ਕ੍ਰਿਛ ਕਾਲ ਤੱਕ ਤਾਂ ਹਸਤਕਲਾਵਿਦੋਂ ਦੀ ਵੀ ਦਾਸਾਂ ਦੀ ਕੋਟਿ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਫਿਰ ਵੀ ਅੰਨਿਰਾਜੋਂ ਦੀ ਆਸ਼ਾ ਏਥੇਂਸ ਵਿੱਚ ਦਾਸਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਸੀ । ਏਥੇਂਸ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁੱਝ ਨੀਆਂ ਵੀ ਸੀ ( ਦੇ . ਦਾਸ ਅਤੇ ਦਾਸਪ੍ਰਥਾ ਸੀ )

ਮਕਦੂਨਿਆ ਦਾ ਉੱਨਤੀ

ਇਸ ਸਮੇਂ ਜਵਾਬ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਮਕਦੂਨਿਆ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਈ . ਪੂ . 359 ਵਿੱਚ ਫਿਲਿਪ ਉੱਥੇ ਦਾ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਹੋਇਆ ( ਦੇ . ਫਿਲਿਪ ਦੂਸਰਾ ) । .ਹੋਰ ਗਰੀਕੀ ਨਗਰਰਾਜੋਂ ਵਲੋਂ ਮਕਦੂਨਿਆ ਜੇਤੂ ਹੋਇਆ । ਕੋਰਿੰਥ ਅਤੇ ਥੀਬੀਜ ਫੌਜੀ ਅੱਡੇ ਬੰਨ ਗਏ । ਫਿਲਿਪਕੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤ ਸਿਕੰਦਰ ਮਹਾਨ‌ ਮਕਦੂਨਿਆ ਦਾ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਹੋਇਆ ।

ਸਿਕੰਦਰ ਅਤੇ ਹੇਲੇਨੀ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਅਭਿਉਦਏ ( 338 - 145 ਈ . ਪੂ . )

ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬਿਖਰੇ ਹੋਏ ਗਰੀਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਝੰਡੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਿਆ ( ਦੇ . ਸਿਕੰਦਰ । ) ਇਹ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤਦਾ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬ ( ਭਾਰਤ ) ਆਕੇ ਪਰਤ ਗਿਆ । 323 ਈ . ਪੂ . ਵਿੱਚ ਬੈਬਿਲੋਨ ( ਪਿਤਾ ) ਵਿੱਚ ਉਸੀ ਮੌਤ ਹੋਈ । ਉਹ ਸੰਪੂਰਣ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਖਣ ਦਾ ਇੱਛਕ ਸੀ । ਉੱਤੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਉਸਦਾ ਫੈਲਿਆ ਸਾਮਰਾਜ ਛਿੰਨ ਭਿੰਨ ਹੋ ਗਿਆ । ਸੰਘਰਸ਼ੋ ਦੀ ਲੰਮੀ ਸ਼ਰ੍ਰਖੰਲਾ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੇਲੇਨੀ ਰਾਜ - ਐਂਟੋਗੋਨਸ‌ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਕਦੂਨਿਆ , ਸੇਲਿਊਕਿਦੋਂ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਅਤੇ ਸੀਰਿਆ ਅਤੇ ਤੋਲਮੀਆਂ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਉੱਨਤ ਹੋਏ । ਈ . ਪੂ . ਦੂਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਏਪਿਸਰ ਦੇ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਪਾਇਸਰ ਨੇ ਰੋਮਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਟਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ । ਮਕਦੂਨਿਆ ਦੇ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਫਿਲਿਪ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮਕਦੂਨਿਆਈ ਲੜਾਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਦੂਸਰਾ ਮਕਦੂਨਿਆਈ ਲੜਾਈ ( 201 - 197 ਈ . ਪੂ . ) ਵਿੱਚ ਫਿਲਿਪ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ । ਗਰੀਸ ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜ ਰੋਮਨਾਂ ਨੇ ਫਿਲਿਪ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੇ । ਈ . ਪੂ . 192 ਵਲੋਂ 189 ਤੱਕ ਹਾਲਤ ਬਦਲ ਗਈ । ਇਤਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਮਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਫਿਲਿਪ ਨੇ ਰੋਮਨਾਂ ਦਾ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਗਈਆਂ ਕਿ ਮਕਦੂਨੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਲੜੇ । ਈ . ਪੂ . 146 ਵਿੱਚ ਇਹ ਰੋਮ ਵਲੋਂ ਵੀ ਹਾਰ ਹੋਇਆ । ਰੋਮ ਵਲੋਂ ਸਾਰੇ ਗਰੀਸ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਮਕਦੂਨਿਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ।

ਰੋਮਨ ਕਾਲ ( 146 ਈ . ਪੂ . )

ਰੋਮ ਨੇ ਗਰੀਸ ਅਤੇ ਮਕਦੂਨਿਆ ਉੱਤੇ ਆਧਿਪਤਿਅ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਕੰਦਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਜਿਤ ਪੂਰਵੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਂ ਲਿਆ । ਏਥੇਂਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਰੋਮਨਾਂ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਦੀ ਤਿਵੇਂ ਰਹੀ । ਜਸਤੀਨਿਅਨ ਨੇ ਏਥੇਂਸ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਉਂਨਇਨ ਵਿੱਚ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਕਰ ਸਿਕੰਦਰਿਆ ਨੂੰ ਦਾਰਸ਼ਨਕਸ਼ਿਕਸ਼ਾਵਾਂਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਇਆ । ਇਸਤੋਂ ਰੋਮ ਨੇ ਵੀ ਗਰੀਸ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਲਿਆ । ਕੁਸਤੁੰਤੁਨਿਆ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣੀ । ਥਿਡੋਸਿਅਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ‌ ਪੂਰਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੋ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਬੰਟਾ । ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਗਰੀਸ ਦੇ ਪਤਨ ( 176 ) ਦੇ ਬਾਅਦ‌ ਪੂਰਵਾਰਧ ਭਾਗ ਬੈਜੰਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਕੁਸਤੁੰਤੁਨਿਆ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਰਾਜ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਬੈਂਜੰਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ

ਇਹ ਰਾਜ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਵਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇਤਹਾਸ , ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬਾਲਕਨ , ਦੱਖਣ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਵਲੋਂ ਹੋਏ ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਹੈ । ਵਿਜੀਗੋਥਿਕ , ਗੋਥਿਕ ( ਦੇ . ਗੋਥ ) ਅਤੇ ਬਲਗੋਰਿਅਨ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਹੋਏ । ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਜਸਤੀਨਿਅਨ ਨੇ ਉਸ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪੁੰਨ : ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ । ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੱਤਭੇਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੰਨ‌ 800 ਵਿੱਚ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਚਾਰਲਮੈਨ ਰੋਮ ਦਾ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਹੋਇਆ , ਕੁਸਤੁੰਤੁਨਿਆ ਅਤੇ ਰੋਮ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ( ਦੇ . ਰੋਮ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ) । .ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਨਿਕੇਫੋਰਸ ਫੋਕਾਸ ਦੂਸਰਾ ਅਤੇ ਜੋਨ ਜਿਮਿਸੇਸ ਨੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ( ਦੇ . ਬੈਜੰਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ) । .ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੇਲਜੁਕ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਆਕਰਮਣਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਅਧਿਕਤਾ ਸ਼ਕਤੀਹੀਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । 13ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ 15ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਇਸ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਉਥੱਲ ਪੁਥਲ ਹੋਈ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਟੋਮਨ ( ਉਸਮਾਨੀ ) ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ 1453 ਵਿੱਚ ਕੁਸਤੁੰਤੁਨਿਆ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਸ਼ਨੈ : ਸ਼ਨੈ : ਸੰਪੂਰਣ ਗਰੀਸ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ( ਦੇ . ਤੁਰਕ ) ।

ਆਧੁਨਿਕ ਯੂਨਾਨ

ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਤੁਰਕ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਕਰਮਿਕ ਪਤਨ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਸੇ ਗਰੀਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਖ਼ਤਾਵਰੀ ਵਲੋਂ ਗਰੀਸ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਉੱਠੀ । ਰੂਸ , ਬਰੀਟੇਨ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਣ ਉੱਤੇ ਉੱਥੇ ਦੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਨ‌ 1821 ਵਲੋਂ 1829 ਤੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਗਰੀਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਜਾਦ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਬਵਾਰਿਆ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਆਥੋ ਸੰਨ‌ 1832 ਵਿੱਚ ਓਟਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ‌ ਏਥੇਂਸ ਨਗਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ । ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਓਟਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਨੀਤੀਆਂ ਵਲੋਂ ਘਬਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੋਕੇ ਉੱਥੇ ਦੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਸੰਨ‌ 1843 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਕੇ ਸੰਸਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ । 20 ਮਾਰਚ , 1844 ਨੂੰ ਜਨਤੰਤਰਵਾਦੀ ਗਰੀਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਬਣਾ । ਇਸਵਿੱਚ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਪਦ ਦੀ ਪੂਰਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਡੇਨਮਾਰਕ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਵਿਲਿਅਮ ਜਾਰਜ 1863 ਵਿੱਚ ਓਟਾਂ ਦਾ ਵਾਰਿਸ ਹੋਇਆ । ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਦੇ ਬਣੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਦੇ ਹੱਥ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਈ । 1869 ਵਿੱਚ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਯੋਨੀ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗਰੀਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਨ ਮਾਨ । 1897 ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ , ਕਰੀਟ ਉੱਤੇ ਆਧਿਪਤਿਅ ਜਮਾਣ ਦੇ ਲੋਭ ਵਿੱਚ ਟਰਕੀ ਵਲੋਂ ਹਾਰ ਹੋਇਆ । ਕੁੱਝ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਵਲੋਂ ਕਰੀਟ ਨਿੱਜੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਇਕਾਈ ਬਣਾ ਅਤੇ ਟਰਕੀ ਦਾ ਆਧਿਪਤਿਅ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ । ਕੁੱਝ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਗਰੀਸ ਦੀ ਸਾੰਮ੍ਰਿਾਜਵ੍ਰੱਧਿ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਏਲੂਥੀਰਿਥਸ ਬੇਨੀਜੇਲਾਸ ਨੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਲੋਂ ਦਬਿਆ ਦਿੱਤਾ ।

ਪਹਿਲਾਂ ਵਿਸ਼ਵਿਉੱਧ ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਤਟਸਥ ਰਿਹਾ । ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਅਲੇਕਜੰਡਰ ਦੀ ਮੌਤ ( 1920 ) ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਸਦੀ ਨਿਰਵਾਚਨ ਵਿੱਚ ਬੇਨੀਜੇਲਾਸ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ । 1922 ਵਿੱਚ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਕਾਂਸਟੈਂਟਿਨ ਨੇ ਏਸ਼ਿਆ ਮਾਇਨਰ ਦੇ ਅਲਪ ਸੰਖਿਅਕ ਗਰੀਕ ਨਗਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਟਰਕੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਕੀਤਾ , ਪਰ ਹਾਰ ਹੋਇਆ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਨਗਰਾਂ ਦੀ ਅਦਲਿਆ ਬਦਲੀ ਹੋ ਗਈ । ਬੇਨੀਜੇਲਾਸ ਦਲ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ 1924 ਵਲੋਂ 1935 ਤੱਕ ਗਣਰਾਜ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਪਰ 1935 ਵਿੱਚ ਪੁੰਨ : ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਫਤਹਿ ਹੋਈ । 1936 ਵਿੱਚ ਜਨਤਾਂਤਰਿਕ ਪੱਧਤੀ ਦਾ ਸਮੂਲੋੱਛੇਦਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਵਾਕਸਵਾਤੰਤਰਏ , ਜਨਸਭਾਵਾਂਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਉੱਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ।

ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵਿਉੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਧਿਨਾਇਕਵਾਦ ਸੀ । ਦੋਨਾਂ ਵਿਸ਼ਵਿਉੱਧੋਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਬਾਲਕਨ ਰਾਸ਼ਟਰੋਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਸੀ । 1930 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਬਾਲਕਨ ਸਮੇਲਨ ਏਥੇਂਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ । 1940 ਵਿੱਚ ਇਟਲੀ ਨੂੰ ਯੁੱਧਸੰਬੰਧੀ ਸਹੂਲਤ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਣ ਉੱਤੇ ਇਟਲੀ ਨੇ ਗਰੀਸ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਅਰੰਭ ਦਾ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗਰੀਸ ਨੇ ਇਟਾਲਿਅਨ ਸੇਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਲਬਾਨਿਆ ਵਿੱਚ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲੱਗਭੱਗ 20 , 000 ਫੌਜੀ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਈ । ਗਰੇਟ ਬਰੀਟੇਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅਲਬਾਨਿਆ ਛੱਡਕੇ ਹੱਟ ਜਾਣ ਲਈ ਬਾਧਯ ਕੀਤਾ । ਜਰਮਨੀ ਨੇ ਬਰੀਟੇਨ ਅਤੇ ਗਰੀਸ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵੇਖਕੇ ਗਰੀਸ ਨੂੰ ਰੌਂਦ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਕਰੀਟ ਉੱਤੇ ਵੀ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਝੰਡਾ ਫਹਿਰਾਉ ਗਿਆ ।

ਸੰਨ‌ 1941 ਵੱਲ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨ ਹੋਏ । ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਾ ਪਰੋਗਰਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਆਂ ਦੇ ਨਾਲ 1943 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਜਨਮਤ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦੇ ਪੂਰਵ ਤੱਕ ਸੱਤੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਲਈ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਹਿਯੋਗ ਦਿੱਤਾ । ਪਰ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੋਇਆ । ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਲੰਬੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਸੇਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਕਰਣਾ ਪਿਆ । ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦਲ ਨੇਸ਼ਨਲ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਹੁਤ ਕਸ਼ੀਣ ਹੋ ਗਿਆ । ਫਿਰ ਵੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਏ । ਏਥੇਂਸ ਵਿੱਚ ਰਕਤਰੰਜਿਤ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੋਈ । ਅੰਤਤੋਗਤਵਾ ਸੋਫੋਲਿਸ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਕੇਂਦਰੀ ਗੁਟਾਂ ਦੀ ਸਮਿੱਲਤ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ । ਮਾਰਚ , 1946 ਵਿੱਚ ਆਮ ਚੋਣ ਹੋਏ , ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਅਨਦਾਰ ਦਲ ਦਾ ਬਹੁਮਤ ਹੋਇਆ । ਸੰਮ੍ਰਿਾਟ ਜਾਰਜ ਦੂਸਰਾ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਉਸਦਾ ਭਾਈ ਪਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਸਨਾਧਿਅਕਸ਼ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਬਹੁਤ ਅੰਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ , ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਕੁੱਝ ਉਦਾਰਦਲੀਏ ਵੀ ਉਸਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਸਮਿੱਲਤ ਹੋ ਗਏ । ਤਤਕਾਲੀਨ ਗਰੀਕ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1947 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਯੁੱਧ ਛਿੜਾ । ਬਾਗ਼ੀ ਜਨਤਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਜਨਰਲ ਮਾਰਕਾਸ ਵਾਫਿਆ ਦੀਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਇਹੈਾਂ ਦੀ ਅਲਬਾਨਿਆ , ਯੂਨੋਸਲਾਵਿਆ ਅਤੇ ਬਲਗੇਰਿਆ ਵਲੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਸੀ । ਮਾਰਚ , 1948 ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਬਾਇਆ ਜਾ ਸਕਿਆ , ਪਰ ਇਸਤੋਂ ਪੈਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਈ ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਕ ਤਰੱਕੀ ਕੁੱਝ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ , ਪਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸਾਮਾਜਕ ਹਾਲਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾਪੂਰਣ ਰਹੀ । ਸਿਤੰਬਰ , 1947 ਵਲੋਂ ਨਵੰਬਰ , 1949 ਤੱਕ ਦਸ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਦਲੀਆਂ । ਪੈਪਾਗਸ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਰੈਲੀ ਦਲ ਦੇ ਬਹੁਮਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਵਿਅਕਤੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰਤਾ ਆਈ । ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਨਿਊਨਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਫਿਰ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਚੰਗੀ ਹੋਈ । ਰੂਸੀ ਗੁਟ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਯੂਗੋਸਲਾਵਿਆ ਵਲੋਂ ਉਸਦੇ ਸੰਬੰਧ ਚੰਗੇ ਹੋਏ । 1952 ਵਿੱਚ ਟਰਕੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗਰੀਸ ਨਾਟੋ ( ਨਾਰਥ ਏਟਲਾਂਟਿਕ ਟਰੀਟੀ ਆਰਗੇਨਾਇਜੇਸ਼ਨ ) ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੋਇਆ । ਫਰਵਰੀ , 1953 ਵਿੱਚ ਯੂਗੋਸਲਾਵਿਆ ਟਰਕੀ ਅਤੇ ਗਰੀਸ ਵਿੱਚ ਆਪਸ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਸੁਲਾਹ ਹੋਈ । 1952 ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਅਤੇ ਬਲਗੇਰਿਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੀਮਾਵਿਵਾਦ ਹੋਇਆ , ਪਰ ਗਰੀਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਂਤਰਿਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸਾਮਵਾਦ ਨੂੰ ਕਦੇ ਪਨਪਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । 1954 ਵਿੱਚ ਏਥੇਂਸ ਅਤੇ ਸਾਇਪ੍ਰਸ ਵਿੱਚ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗ਼ਾਵਤ ਭੜਕਿਆ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ , ਬਰੀਟੀਸ਼ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰਸੰਘ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । 1959 ਵਿੱਚ ਲੰਦਨ - ਜਿਊਰਿਖ ਸਮੱਝੌਤੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਇਪ੍ਰਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੁਆਰਾ ਤੁਰਕੀ ਅਤੇ ਗਰੀਸ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰਤਾ ਆਈ । ਨਵੰਬਰ , 1962 ਵਿੱਚ ਗਰੀਸ ਯੋਰੋਪੀਏ ਸਮਿੱਲਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਇਆ ।