ਰਾਵਣ ਹੱਥਾ

ਰਾਵਣ ਹੱਥਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਲੋਕ ਵਾਜਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਕਿ ਈਸਾ ਤੋਂ 3000 ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਲੰਕਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਰਾਵਣ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਰਾਵਣ ਦੇ ਹੀ ਨਾਮ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰਾਵਣ ਹੱਥਾ ਜਾਂ ਰਾਵਣ ਹਸਤ ਬੀਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਰੂਪ ਕੁੱਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਲੇਕਿਨ ਇਸਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਲੇਖਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਵਾਇਲਿਨ ਦਾ ਪੂਰਵਜ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸਨੂੰ ਧਨੁਸ਼ ਵਰਗੀ ਮੀਂੜ ਅਤੇ ਲੱਗਭੱਗ ਡੇਢ - ਦੋ ਇੰਚ ਵਿਆਸ ਵਾਲੇ ਬਾਂਸ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਧਕਟੇ ਸੁੱਕੀ ਕੱਦੂ ਜਾਂ ਨਾਰੀਅਲ ਦੇ ਖੋਲ ਉੱਤੇ ਬੱਕਰੇ ਦੇ ਚੰਮ ਜਾਂ ਸੱਪ ਦੀ ਕੁੰਜ ਨੂੰ ਮੜ੍ਹ ਕੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਚਾਰ ਤੱਕ ਤਾਰਾਂ ਖਿੱਚ ਕੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਧੁਰ ਆਵਾਜ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।