ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਰਾਜਵੰਸ਼

ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟ ਜਾਂ ਰਾਸਤਰਕੂਤ (ਕੰਨੜ: ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ) ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ, ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੂ-ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ . ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨਕਾਲ ਲੱਗਭੱਗ ਛੇਵੀਂ ਤੋਂ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ . ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਘਨਿਸ਼ਠ ਪਰ ਆਜਾਦ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿਆਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਮ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਰਾਸਤਰਕੂਟ ਤਾੰਮ੍ਰਿਪਤਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਲਿਖਿਤ ਹੈ ਕਿ, ਮਾਲਵਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਮਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਸੀ (ਜੋਕਿ ਅੱਜ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ), ਇਸ ਕਾਲ ਦੀਅਨ ਹੋਰ ਰਾਸਤਰਕੂਟ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਚਲਪੁਰ (ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਏਲਿਚਪੁਰ ਹੈ), ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਕੰਨੌਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੂਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਭਰਾਂਤੀਆਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹਨ। ਏਲਿਚਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਸਤਰਕੂਟ ਬਦਾਮ ਰੰਗਾ ਚਾਲੁਕਯੋਂ ਦੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਹੋਏ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਦਾਂਤੀਦੁਰਗ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਚਾਲੁਕਿਅ ਸ਼ਾਸਕ ਕੀਰਤੀਵਰਮਨ ਦੂਸਰਾ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਵਲੋਂ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਰਣਾਟਕ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਗੁਲਬਰਗ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ . ਇਹ ਜਾਤੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਨਿਇਖੇਤ ਦੇ ਰਾਸਤਰਕੂਤੋਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 753 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ, ਇਸ ਸਮੇਂਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਪਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਹਾਰ ਸਾਮਰਾਜ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਪੂਰਵ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭੂਭਾਗ ਉੱਤੇ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਸਨ .

ਅਠਵੀਂ ਵਲੋਂ ਦਸਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਉਪਜਾਊ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਕੰਨੌਜ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਹੇਤੁ ਇੱਕ ਤਰਿਦਲੀਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਵਕਤ ਕੰਨੌਜ ਜਵਾਬ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸੱਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਸੀ . ਹਰ ਇੱਕ ਸਾਮਰਾਜ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਣਾ ਚਾਵ ਰਿਹਾ ਸੀ . ਮਾਨਿਇਖੇਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਕੂਟੋਂ ਦੀ ਸੱਤੇ ਦੇ ਉੱਚਤਮ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਉੱਤਰਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਦੁਆਬ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਤੱਕ ਸੀ . ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਸਥਾਰ, ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਉਪਲੱਬਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਿਅਕ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਕਾਲ ਸੀ . ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਰੰਭ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਜੈਨ ਗਣਿਤਗਿਆਵਾਂ, ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਕੰਨੜ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਹੇਤੁ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ . ਅਮੋਘਵਰਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹੇ ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਰਾਜਮਾਰਗ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ . ਉਨੀ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਦਰਵਿਣਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਦਾਹਰਨ ਏੱਲੋਰਾ ਦਾ ਕੈਲਾਸ਼ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਹੈ . ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨੋਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਏਲੇਫੇਨਤਾ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤੀਕਲਾ ਅਤੇ ਕਰਣਾਟਕ ਦੇ ਪਤਾਦੱਕਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਅਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਆਦਿ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਹੀ ਨਹੀਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਯੂਨੇਸਕੋ ਦੀ ਵਰਲਡ ਹੇਰਿਟੇਜ ਸਾਈਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ .