ਵਿਅੰਜਨ
ਵਿਅੰਜਨ ਅਜਿਹੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਪੋਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਪੂਰਨ ਜਾਂ ਅਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ /ਪ/ ਧੁਨੀ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਲਈ ਹਵਾ ਨੂੰ ਬੁੱਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕ ਕੇ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਦਸ ਸਵਰਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਵਾਕੀ ਬਚੀਆ ਧੁਨੀਆ ਵਿਅੰਜਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ[1] ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :
ਕੰਠੀ : ਕ, ਖ, ਗ, (ਘ) ਙ
ਤਾਲਵੀ : ਚ, ਛ, ਜ, (ਝ), ਞ, ਸ਼, ਯ
ਉਲਟੀ ਜੀਭੀ : ਟ, ਠ, ਡ, (ਢ),ਣ,ਲ਼,ੜ
ਦੰਤੀ : ਤ, ਥ, ਦ, (ਧ), ਨ, ਲ, ਰ, ਸ
ਦੋ ਹੋਠੀ : ਪ, ਫ, ਬ, (ਭ) ਮ, ਵ
ਸੁਰਯੰਤਰੀ : ਹ
ਵਿਅੰਜਨਾਂ, ਧੁਨੀਆਂ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵੇਲੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਚਾਰਨ ਲਹਿਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਲਹਿਜੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ :
ਡੱਕਵੇਂ ਵਿਅੰਜਨ:- (15)
ਅਘੋਸ਼/ ਅਲਪਪ੍ਰਾਣ : ਕ, ਚ, ਟ, ਤ, ਪ,
ਅਘੋਸ਼/ ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣ : ਖ, ਛ, ਠ, ਥ, ਫ
ਨਾਦੀ/ਅਲਪਪ੍ਰਾਣ : , ਗ, ਜ, ਡ, ਦ,ਬ
[ਨੋਟ:- ਨਾਦੀ/ ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣ : ਘ,ਝ,ਢ,ਧ,ਭ, ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।]
================
ਸੋਧੋਨਾਸਿਕੀ : ਝ, ਙ, ਣ,ਨ,ਮ,
ਪਾਰਸ਼ਵਿਕ : ਲ਼ , ਲ,
ਸੰਘਰਸ਼ੀ : ਸ, ਸ਼, ਹ
ਕੰਬਵਾਂ : ਰ,
ਫਟਕਵਾਂ : ੜ
ਸਰਕਵੇਂ : ਵ, ਯ (ਅਰਧ ਸ੍ਵਰ/ਵਿਅੰਜਨ)
ਸੋਧ ਕਰਤਾ :- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰ੍ਹੇ
ਕਿਸਮਾਂ
ਸੋਧੋਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ: ਕੋਈ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਦੋਵੇਂ-ਦੰਦ ਵਿਅੰਜਨ, ਬੁੱਲ੍ਹ-ਦੰਦ ਵਿਅੰਜਨ, ਦੰਦ-ਬੁੱਲ੍ਹ ਵਿਅੰਜਨ, ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਅੰਜਨ ਅਤੇ ਦੰਦ-ਜ਼ਬਾਨ ਵਿਅੰਜਨ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000004-QINU`"'</ref>" does not exist.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute. | ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। |