ਸੁਨੀਤਾ (ਮਾਗਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ)
ਸੁਨੀਤਾ 1927 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਮਾਗਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। [1] ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਵਾਦਾ (ਬਿਹਾਰ) ਦੇ ਮੁਖਤਾਰ ਬਾਬੂ ਜੈਨਾਥ ਪੱਤੀ[2] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਾਵਲ ਦਾ ਕਥਾਨਕ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਵਾਜ, ਬੇਮੇਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਇਨਕਾਰ ਹੈ।[3]ਕੇਂਦਰਿਤ ਪਾਤਰ ਨਾਇਕਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।[4] ਫਿਲਹਾਲ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕੋਈ ਕਾਪੀ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦਾ ਕਥਾ-ਵਸਤੂ
ਸੋਧੋ'ਸੁਨੀਤਾ' 1930ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਸੁਨੀਤਾ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਦੇ ਕੁਲੀਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕੁੜੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜਾਤੀ-ਸਮਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਰ ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੁਨੀਤਾ ਨੂੰ ਇਹ ਬੇਮੇਲ ਵਿਆਹ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਦਾ ਲਗਾਵ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾ, ਜੋ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਵਿਆਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕੋਲ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਨੀਤਾ ਦਾ ਇਹ ਕਦਮ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕਰਕੇ ਸੁਨੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਨੀਤਾ ਇਸ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਬਣ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ
ਸੋਧੋ'ਸੁਨੀਤਾ' ਨਾਵਲ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਮੀਖਿਆ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੁਨੀਤੀ ਕੁਮਾਰ ਚੈਟਰਜੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1928 ਦੇ ‘ਦ ਮਾਡਰਨ ਰਿਵਿਊ’ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ‘ਦੱਖਣੀ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਮਾਗਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਗਹੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁਝ ਪਹਿਲੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਵਾਸਯੋਗ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਪਾਤਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੰਮ ਹੈ ਪਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਾਸਟਰਪੀਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਯਤਨ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਸਲੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ।'[5]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ रासबिहारी पांडेय, मगही साहित्य व साहित्यकार, लोकसाहित्य संगम, 1976
- ↑ Bindeshwari Prasad Sinha, Kayasthas in Making of Modern Bihar, Impression Publication, 2003, p 252
- ↑ मगही साहित्य का इतिहास, मगही अकादमी, 1998
- ↑ मुख बंध, ‘फूल बहादुर’, दूसरा संस्करण, 1974
- ↑ ‘द मॉडर्न रिव्यू’, अंक 43, अप्रैल 1928, कलकत्ता विश्वविद्यालय, कलकत्ता, पृष्ठ 430