ਸੇਨਾਵਤੀ ਰਾਗਮ
ਸੈਨਾਵਤੀ (ਪੁਕਾਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸਨਾਵਤੀ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 7ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾਗਰਾਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
ਸੋਧੋ
ਇਹ ਦੂਜੇ ਚੱਕਰ ਨੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ਨੇਤਰ-ਪਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ ਹਨ -ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪਾ ਧ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ-
(ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ1 ਸੰ
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ 2 ਰੇ1 ਸ
ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਲਗਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਹਨ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦਮ । ਕਿਓਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ (ਜਿਸਦੇ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਗਾਵੰਭੋਦੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 43ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
ਸੋਧੋਸੈਨਾਗਰਾਨੀ (ਸੈਨਾਵਤੀ) ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 7ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ,ਪਰ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਵਕਰ ਪ੍ਰਯੋਗਾ (ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਿਗ-ਜ਼ੈਗ ਕ੍ਰਮ) ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ2 ਰੇ1 ਮ1 ਗ2 ਮ1 ਪ ਨੀ1 ਧ1 ਸੰ [ਸੀ]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ। ਸ [ਡੀ]
ਜਨਿਆ ਰਾਗਮ
ਸੋਧੋਸੈਨਾਵਤੀ ਦੇ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਤੋਂ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹਨ। ਸੈਨਾਵਤੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
ਸੋਧੋ- ਡਾ. ਐੱਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਜਲਮੇਲਾ ਰਘੂਪਥੇ ਨੂੰ ਸੈਨਾਵਤੀ ਰਾਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਗਿਆਨੰਬਿਕੇ ਪਲਾਯਮ ਸੈਨਾਗਰਾਨੀ ਰਾਗ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
ਸੋਧੋਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਸੈਨਾਵਤੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 2 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ, ਅਰਥਾਤ, ਲਤੰਗੀ ਅਤੇ ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਸੂਰਯਾਕੰਤਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।