ਹਰਿਦੁਆਰ

ਹਰਿਦੁਆਰ (ਹਰਦੁਆਰ), ਹਰਦੁਆਰ ਜਿਲਾ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਵਿਤਰ ਨਗਰ ਅਤੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਬੋਰਡ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ, ਹਰਦੁਆਰ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹਰਿ ( ਰੱਬ ) ਦਾ ਦਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰਹਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਸੱਤ ਪਵਿਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

3139 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਸਰੋਤ ਗੌਮੁਖ ( ਗੰਗੋਤਰੀ ਹਿਮਨਦ ) ਵਲੋਂ ੨੫੩ ਕਿਮੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਕਸ਼ੇਤਰੋ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਹਰਦੁਆਰ ਨੂੰ ਗੰਗਾਦਵਾਰ ਦੇ ਨਾਮ ਜਿਹਾ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੈ ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਗੰਗਾਜੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਰਦੁਆਰ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕੁੱਝ ਬੂੰਦਾਂ ਭੁੱਲ ਵਲੋਂ ਘਡੇ ਵਲੋਂ ਡਿੱਗ ਗਈਆਂ ਜਦੋਂ ਖਗੋਲੀ ਪੰਛੀ ਗਰੁੜ ਉਸ ਘਡੇ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਚਾਰ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਗਿਰੀਆਂ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਹੈ : - ਉੱਜੈਨ, ਹਰਦੁਆਰ, ਨਾਸਿਕ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਯਾਗ। ਅੱਜ ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ ਚਾਰਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ੩ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ੧੨ਵੇਂ ਸਾਲ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਕੁੰਭ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਲੋਂ ਕਰੋਡੋਂ ਤੀਰਥਯਾਤਰੀ, ਭਕਤਜਨ, ਅਤੇ ਪਰਯਟਨ ਇੱਥੇ ਇਸ ਸਮਾਰੋਹ ਨੂੰ ਮਨਾਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਇਸਨਾਨ ਇਤਆਦਿ ਕਰਦੇ ਹੈ।

ਉਹ ਸਥਾਨ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਡਿੱਗੀ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਹਰ - ਦੀ - ਪੌਡੀ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਕੁੰਡ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਮਤਲੱਬ ਹੈ ਰੱਬ ਦੇ ਪਵਿਤਰ ਕਦਮ। ਹਰ - ਦੀ - ਪੌਡੀ, ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਪਵਿਤਰ ਘਾਟ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਭਕਤੋਂ ਅਤੇ ਤੀਰਥਯਾਤਰੀਆਂ ਦੇ ਜਥੇ ਤਯੋਹਾਰੋਂ ਜਾਂ ਪਵਿਤਰ ਦਿਵਸਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਇਸਨਾਨ ਕਰਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਸਨਾਨ ਕਰਣਾ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਰਦੁਆਰ ਜਿਲਾ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਡਿਵੀਜਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਭਾਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 29 ਦਿਸੰਬਰ 1988 ਨੂੰ ਅਸਤੀਤਵ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। 24 ਸਿਤੰਬਰ 1998 ਦੇ ਦਿਨ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਨਰਗਠਨ ਵਿਧੇਯਕ, 1998 ਪਾਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਓੜਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸਮੂਹ ਵਿਧਾਨ - ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਨਰਗਠਨ ਅਧਿਨਿਯਮ 2000 ਪਾਰਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ 9 ਨਵੰਬਰ, 2000, ਦੇ ਦਿਨ ਹਰਦੁਆਰ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਦੇ ੨੭ਵੇਂ ਨਵਗਠਿਤ ਰਾਜ ਉਤਰਾਖੰਡ ( ਤੱਦ ਉੱਤਰਾਂਚਲ ) ਦਾ ਭਾਗ ਬਣ ਗਿਆ। ਅੱਜ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵਲੋਂ ਪਰੇ, ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਕ ਗੰਤਵਿਅ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਤੇਜੀ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਤੇਜੀ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਉਦਯੋਗਕ ਏਸਟੇਟ, ਰਾਜ ਢਾਂਚਾਗਤ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਨਿਗਮ, SIDCUL ( ਸਿਡਕੁਲ ) , ਭੇਲ ( ਭਾਰਤ ਹੈਵੀ ਇਲੇਕਟਰਿਕਲਸ ਲਿਮਿਟੇਡ ) ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਹਾਇਕ।

ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ

ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਲਈ ਹਰਦੁਆਰ ਸਵਰਗ ਵਰਗਾ ਸੁੰਦਰ ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਰੂਪਦਰਸ਼ਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਚਰਚਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਪਿਲਸਥਾਨ, ਗੰਗਾਦਵਾਰ ਅਤੇ ਮਾਇਆਪੁਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਧਾਮ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਪਰਵੇਸ਼ ਦਵਾਰ ਵੀ ਹੈ ( ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਚਾਰ ਧਾਮ ਹੈ : - ਬਦਰੀਨਾਥ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ, ਗੰਗੋਤਰੀ ਅਤੇ ਯਮੁਨੋਤਰੀ ) , ਇਸਲਈ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਸਾਥੀ ਇਸਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹਰਦਵਾਰ ਅਤੇ ਹਰਦੁਆਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹੈ। ਹਰ ਯਾਨੀ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਹਰਿ ਯਾਨੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਵਨਪਰਵ ਵਿੱਚ ਧੌੰਮਿਅ ਰਿਸ਼ੀ , ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦੇ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਗੰਗਾਦਵਾਰ ਅਰਥਾਤ ਹਰਦੁਆਰ ਅਤੇ ਕਨਖਲ ਦੇ ਤੀਰਥਾਂ ਦਾ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕਪਿਲ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ ਵੀ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਕਪਿਲ ਜਾਂ ਕਪਿਲਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗੀਰਥ, ਜੋ ਸੂਰਿਆਵੰਸ਼ੀ ਰਾਜਾ ਸਗਰ ਦੇ ਪੜਪੋਤਾ ( ਸ਼ਰੀਰਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪੂਰਵਜ ) ਸਨ, ਗੰਗਾਜੀ ਨੂੰ ਸਤਜੁਗ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਤਪਸਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ੬੦, ੦੦੦ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਉੱਧਾਰ ਅਤੇ ਕਪਿਲ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਰਾਪ ਵਲੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਣ ਲਈ ਦੇ ਲਈ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲਿਆਏ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ਜਿਨੂੰ ਕਰੋਡੋਂ ਹਿੰਦੂ ਅੱਜ ਵੀ ਨਿਭਾਂਦੇ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਉੱਧਾਰ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਿਤਾ ਦੀ ਰਾਖ ਲਿਆਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੰਗਾਜੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸਰਜਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੀ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਕਦਮ - ਚਿੰਨ੍ਹ ਛੱਡੇ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਦੀ ਪੌਡੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉਪਰੀ ਦੀਵਾਰ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਮਾਂ ਪਵਿਤਰ ਗੰਗਾਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਦੀ ਰਹਤੀਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚਾ

ਹਰਦੁਆਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਜਵਾਬ ਅਤੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਦੇਹਿਰਾਦੂਨ, ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ , ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਰੁੜਕੀ, ਮੁਜੱਫਰ ਨਗਰ ਅਤੇ ਬਿਜਨੌਰ ਹਨ। ਨਵਨਿਰਮਿਤ ਰਾਜ ਉਤਰਾਖੰਡ ਨੇ ਸਮਿੱਲਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਡਿਵਿਜਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਸੀ। ਪੂਰੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ ਇੱਕ ਸੰਸਦੀ ਖੇਤਰ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਦੀ ੯ ਸੀਟੇ ਹਨ ਜੋ ਹਨ - ਭਗਵਾਨਪੁਰ, ਰੁੜਕੀ, ਇਕਬਾਲਪੁਰ, ਮੰਗਲੌਰ, ਲਾਂਧੌਰ, ਲਸਕਰ, ਭਦਰਬਾਦ, ਹਰਦੁਆਰ, ਅਤੇ ਲਾਲਡਾਂਗ। ਜਿਲਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਤਿੰਨ ਤਹਸੀਲੋਂ ਹਰਦੁਆਰ, ਰੁੜਕੀ, ਅਤੇ ਲਸਕਰ ਅਤੇ ਛੇ ਵਿਕਾਸ ਖੰਡਾਂ ਭਗਵਾਨਪੁਰ, ਰੁੜਕੀ, ਨਰਸਾਨ, ਭਦਰਬਾਦ, ਲਸਕਰ, ਅਤੇ ਖਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬੰਟਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰੀਸ਼ ਰਾਵਤ ਹਰਦੁਆਰ ਲੋਕਸਭਾ ਸੀਟ ਵਲੋਂ ਵਰਤਮਾਨ ਸੰਸਦ, ਅਤੇ ਮਦਨ ਕੌਸ਼ਿਕ ਹਰਦੁਆਰ ਨਗਰ ਵਲੋਂ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।

ਭੂਗੋਲ

ਹਰਦੁਆਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੰਗਾ ਪਹਾੜਾਂ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਪਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਲੋਂ ਮਿੱਟੀ ਇਸਵਿੱਚ ਘੁਲਕੇ ਹੇਠਾਂ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕਦਮ ਸਵੱਛ ਅਤੇ ਠੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਵੱਖ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਜੀਰਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਪਰਵਾਹ ਹਨ : ਰਾਨੀਪੁਰ ਰਾਵ , ਪਥਰੀ ਰਾਵ , ਰਾਵੀ ਰਾਵ , ਹਰਨੋਈ ਰਾਵ , ਬੇਗਮ ਨਦੀ ਆਦਿ। ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਗ ਜੰਗਲਾਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਾਜੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਵੰਨਿਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਾਹਸਿਕ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਾਜੀ ਇਸ ਗੇਟਾਂ ਵਲੋਂ ਅੱਪੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ : ਰਾਮਗੜ ਗੇਟ ਅਤੇ ਮੋਹੰਦ ਗੇਟ ਜੋ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਲੋਂ ੨੫ ਕਿਮੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੋਤੀਚੂਰ, ਰਾਨੀਪੁਰ ਅਤੇ ਚੀਖ ਗੇਟ ਹਰਦੁਆਰ ਵਲੋਂ ਕੇਵਲ ੯ ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹਨ। ਕੁਨਾਓ ਗੇਟ ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਵਲੋਂ ੬ ਕਿਮੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਲਾਲਧੰਗ ਗੇਟ ਕੋਟਦਵਾਰਾ ਵਲੋਂ ੨੫ ਕਿਮੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ੨੩੬੦ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਖੇਤਰ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹਰਦੁਆਰ ਜਿਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੇ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ੨੯.੯੬ ਡਿਗਰੀ ਜਵਾਬ ਅਤੇ ੭੮.੧੬ ਡਿਗਰੀ ਪੂਰਵ ਹਨ। ਹਰਦੁਆਰ ਸਮੁਂਦਰ ਤਲ ਵਲੋਂ ੨੪੯.੭ ਮੀ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਜਵਾਬ ਅਤੇ ਜਵਾਬ - ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾਡੀਆਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਿਕਾ

ਉਹ ਜੋ ਜਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਸ ਗਏ ਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿੰਦੂ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੀ ਪਿੱਛਲੀ ਕਈ ਪੀਢੀਆਂ ਦੀ ਫੈਲਿਆ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਬਾਹਮਣ ਪੰਡਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਡਿਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੁਆਰਾਹਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਪਵਿਤਰ ਨਗਰ ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਕਲਮੀਪੰਜਿਵਾਂਵਿੱਚ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਪੰਡਤਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਸੌਂਪੀਆਂ ਜੋ ਇੱਕ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਜਿਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਹੇਜ ਕਰ ਰੱਖੀ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਇੱਕ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪੰਜਿਕਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੰਡਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਭਾਜਨ ਦੇ ਉਪਰਾਂਤ ਜੋ ਜਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਾਰਤ ਆ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀਆਂ ਇੱਥੇ ਹਨ। ਕਈ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂਹਿੰਦੁਵਾਂਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਹਨ, ਤਾਂ ਕਈ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਪਿਤੁ ਈਸਾਈ ਵੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਲਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਪਿਤੁ ਸੱਤ ਵੰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੰਡੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਰੱਖੀ ਇਸ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾਪੰਜਿਕਾਵਾਂਵਲੋਂ ਲੈਣਾ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਪੂਰਵ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੂ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੇ ਹਰਦੁਆਰ ਦੀ ਪਾਵਨ ਨਗਰੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਜੋਕਿ ਜਿਆਦਾਤਰ ਤੀਰਥਯਾਤਰਾ ਲਈ ਜਾਂ / ਅਤੇ ਅਰਥੀ - ਦਾਹ ਜਾਂ ਸਵਜਨੋਂ ਦੇ ਹੱਡ ਅਤੇ ਰਾਖ ਦਾ ਗੰਗਾ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸਰਜਨ ਜੋਕਿ ਅਰਥੀ - ਦਾਹ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ - ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਲਈ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਕੁਰਸੀਨਾਮੇ ਦੇ ਧਾਰਕ ਪੰਡਤ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਪੰਜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ - ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਪਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਵਿਆਹਾਂ, ਜਨਮਾਂ ਅਤੇਮ੍ਰਤਿਉਵਾਂਦੇ ਟੀਕਾ ਸਹਿਤ ਨਵੀਨੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੀਤੀ ਹੈ।

ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹਰਦੁਆਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਹੱਕੇ - ਬੱਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਦੇ ਪੰਡਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਤਾਂਤ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ - ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਨਵੀਨੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਾਉਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖਬਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਅਤ ਪੰਡਤ ਤੱਕ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੈਲਦੀ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਜਦੋਂ ਸੰਯੁਕਤ ਹਿਦੂ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਚਲਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਨਾਭਿਕੀਏ ਪਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਪੰਡਤ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਗੰਤੁਕ ਆਪਣੇ ਫੈਲੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜਿਲਾਂ - ਪਿੰਡਾਂ, ਦਾਦਾ - ਦਾਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪੜਦਾਦਾ - ਪੜਦਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ, ਜਨਮਾਂ ਅਤੇਮ੍ਰਤਿਉਵਾਂਜੋ ਕਿ ਫੈਲਿਆ ਪਰਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਹੋਣ ਅਪਿਤੁ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਰਵਾਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਿਆਹ ਸੰਪੰਨ ਹੋਏ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਆਓ। ਆਗੰਤੁਕ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਵੀਨੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਣ ਦੇ ਉਪਰਾਂਤ ਕੁਰਸੀਨਾਮਾ ਪੰਜੀ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪਰਵਾਰਿਕ ਮੈਬਰਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਣ ਲਈ ਦਸਖ਼ਤੀ ਕਰਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਆਏ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਵਾਰਿਕ ਮੈਬਰਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਸਾਕਸ਼ੀ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਜਲਵਾਯੂ

ਤਾਪਮਾਨ

ਗਰਮੀ : ੧੫ ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ - 42 ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ

ਸਰਦੀ : ੬ ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ - ੧੬.੬ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ

ਆਬਾਦੀ

੨੦੦੧ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰਦੁਆਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਜਨਸੰੱਖਾ ੨, ੯੫, ੨੧੩ ਸੀ। ਪੁਰਖ ੫੪ % ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ੪੬ % ਹਨ। ਹਰਦੁਆਰ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਸਤ ੫੯.੫ % ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ੭੦ % ਹੈ : ਪੁਰਖ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ੭੫ % ਅਤੇ ਤੀਵੀਂ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ੬੪ % ਹੈ। ਹਰਦੁਆਰ ਵਿੱਚ, ੧੨ % ਜਨਸੰੱਖਾ ੬ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਲੋਂ ਘੱਟ ਹੈ।