ਅਭੋਗੀ
ਇਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਾਗ "ਅਭੋਗੀ" ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ "ਅਭੋਗੀ" ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਉੱਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਬਦਲਾਵ ਨਾਲ "ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਭੋਗੀ ਤੇ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦੋੰਵਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਦਾ ਪਰਿਚੈ :-
ਮੇਲ -22 ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਆ
ਜਾਤੀ -ਔਡਵ-ਔਡਵ
ਆਰੋਹਣ- ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਧ ਸੰ
ਅਵਰੋਹਣ-ਸੰ ਧ ਮ ਗ ਰੇ ਸ
ਜੀਵ ਸੁਰ -ਗ
ਛਾਇਆ ਸੁਰ -ਧ
ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ -ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ
ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ( Ābhōgi ) ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਢਾਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। [1] ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਉਤਪਤ ਪੈਮਾਨਾ ( ਜਨਿਆ ਰਾਗ) ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ (ਸੰਗੀਤ ਨੋਟ) ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਅਭੋਗੀ ਨੂੰ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿਧਾਂਤ ;-
ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਇੱਕ ਸਮਮਿਤੀ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਚਮਮ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਦਮ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 5 ਨੋਟ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ -ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:-
ਆਰੋਹਣ- ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਧ ਸੰ
ਅਵਰੋਹਣ-ਸੰ ਧ ਮ ਗ ਰੇ ਸ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟ ਹਨ ਸ਼ਡਜਮ, ਚਥੁਸਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਨਾ ਗੰਧਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮ ਅਤੇ ਚਥੁਸਰੁਤੀ ਧੈਵਥਮ । ਅਭੋਗੀ ਨੂੰ 22ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਯਾ ਦਾ ਜਨਯ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਪੰਚਮ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਦਮ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਗੌਰੀਮਨੋਹਰੀ ਤੋਂ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਗ੍ਰੇਹਾ ਭੇਦਮ :-
ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੋਟ ਦੀ ਥਿਰਕਣ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਅਭੋਗੀ ਦੇ ਸੁਰ, ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗਮ, ਵਲਾਜੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਲਈ ਆਭੋਗੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।
ਪੀ.ਮੌਟਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਗ ਕਲਾਵਤੀ ਅਭੋਗੀ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ 'ਚ ਸਮਾਨਤਾ :-
- ਸ੍ਰੀਰੰਜਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗਮ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਭੋਗੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੈਸ਼ਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਸੰ -ਸੰ ਨੀ ਧ ਮ ਗ ਰੇ ਸ
- ਸ਼ੁੱਧ ਸਵਾਰੀ ਇੱਕ ਰਾਗਮ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੰਧਰਮ ਦੀ ਥਾਂ ਪੰਚਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ ਮ ਪ ਧ ਸੰ-ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਰੇ ਸ
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਰਚਨਾਵਾਂ:-
ਅਭੋਗੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜੋ ਮੱਧਮ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਭੋਗੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਆਦਿ ਤਾਲਾ ਵਿੱਚ ਨੰਨੂ ਬ੍ਰੋਵਾ ਨੀ ਕਿੰਤਾ ਤਮਸਾਮਾ [2]
- ਅਨੁਗਲਾਵੁ ਚਿੰਤ, ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਿਓਲਾਗਾਡੋ
- ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਵਰਾਹਮ [2]
- ਸਭਾਪਤਿਕੁ ਵੇਰੁ ਦੈਵਮ, ਰੂਪਕਾ ਤਾਲਾ ਵਿੱਚ ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ [2]
- ਮੈਸੂਰ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਖੰਡਾ ਤ੍ਰਿਪੁਟਾ ਤਾਲਾ ਵਿੱਚ ਨੀਕੇਪੁਡੂ [2]
- ਏਵਰੀ ਬੋਧਨਾ, ਪਟਨਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਰਨਮ[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2018)">ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ</span> ]
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਮਨਸੁ ਨਿਲਪਾ[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2018)">ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ</span> ]
- ਪਾਪਨਾਸਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਨੇਕਕੁਰੁਗੀ ਉਨਨੈ[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2018)">ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ</span> ]
- NS ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਗਣਪਤੇ
- ਅੰਨਾਮਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਮਨੁਜੁਦਾਈ ਪੁਟੀ[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]</link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (October 2018)">ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ</span> ]
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ:-
ਇਸ ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੂੰ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ( IAST: Abhogi Kānaḍā ) ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਅਭੋਗੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ। [1] [3]
ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਪਰਿਚੈ :-
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਵਿੱਚ ਪੰਚਮ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਸੁਰ ਵਰਜਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਜਾਤੀ ਔਡਵ-ਔਡਵ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਮਧ੍ਯਮ ਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਗਾਉਣ-ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਰਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਵਿੱਚ ਗੰਧਾਰ ਕੋਮਲ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦੇ ਹਨ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਅਰੋਹ-ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਧ ਸੰ
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਧ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸ
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦੀ ਪਕੜ -ਧ(ਮੰਦਰ)ਸ ਰੇ ਗ ਮਗ ਮ ਸਰੇ ਸ
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਰਾਗ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਤੇ ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਥੋੜਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ।ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਨੂੰ ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਗ ਮ ਰੇ ਸ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਚਲਣ ਤਿੰਨਾਂ ਸਪਤਕਾਂ 'ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਖਿਆਲ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਠੁਮਰੀ ਨਹੀਂ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ।ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਅਲਾਪ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਰਾਗ ਅਭੋਗੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦੇ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ ਸ਼ਿਵਰੰਜ੍ਨੀ ਤੇ ਬਾਗੇਸ਼੍ਰੀ ਹਨ।
ਰਚਨਾਵਾਂ-
- ਰੇਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਇਕਤਾਲ ਵਿਚ ਪਰ ਗਯਾ ਚਹੈ ਸਭ ਕੋਇ
- ਗਦਾਧਰ ਭੱਟ ਦੁਆਰਾ ਝਪਟਾਲ ਵਿੱਚ ਜਯਤੀ ਸਿਰੀ ਰਾਧਿਕੇ
- ਝੁਮਰਾਤਲ ਵਿੱਚ ਏਕ ਬਰਾਜੋਰੀ ਕਰੇ ਸਾਂਈਆ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ
ਅਮੀਰ ਖਾਨ, ਰਾਗਸ ਬਿਲਾਸਖਾਨੀ ਤੋੜੀ ਅਤੇ ਅਭੋਗੀ, ਐਚ.ਐਮ.ਵੀ. / ਏ.ਆਈ.ਆਰ. ਐਲ.ਪੀ. (ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ), EMI-ECLP2765
ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ-
| ਗੀਤ | ਫਿਲਮ | ਸੰਗੀਤਕਾਰ | ਗਾਇਕਾ |
| ਨਾ ਜਾਇਓ ਰੇ ਸਉਤਨ ਘਰ ਸੈਨਿਆ ॥ | ਕਾਗਜ਼ ਕੀ ਨਾਉ | ਸਪਨ—ਜਗਮੋਹਨ | ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ |