ਥਾਟ
ਥਾਟ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ "ਮਾਪਿਕ ਪੈਮਾਨਾ " ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਉਸ ਮਾਪਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੇਲਾਕਾਰਥ ਰਾਗ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। [1] [2] ਥਾਟ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਥਾਟ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਕਾਰਜ ਸੰਗੀਤ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਹੈ।[2] ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੂਲ ਥਾਟ ਵਿਚਕਾਰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਹੋਵੇ; ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਖਾਸ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾਟ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਪਾਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਹੈਪੇਟਾਟੋਨਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਥਾਟ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਵੀਣਾ ਵਰਗੇ ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [3] ਇਹ ਇੱਕ ਕਥਕ ਡਾਂਸਰ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਆਸਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [4]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਆਧੁਨਿਕ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ (1860-1936) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਵਰਗੀਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ 1640 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਈ ਘਰਾਣਿਆਂ (ਸਕੂਲਾਂ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਖੋਜ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ 32 ਥਾਟਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ 32 ਥਾਟਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਟ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਨ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਓਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਸਿਰਫ ਦਸ ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਚੁਣਿਆ।
ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਈ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਰਾਗ ਦਸ ਮੂਲ ਥਾਟਾਂ, ਜਾਂ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਓਹ ਦਸ ਥਾਟ ਬਿਲਾਵਲ, ਕਲਿਆਣ, ਖਮਾਜ, ਭੈਰਵ, ਪੂਰਵੀ, ਮਾਰਵਾ, ਕਾਫੀ, ਆਸਾਵਰੀ, ਭੈਰਵੀ ਅਤੇ ਤੋੜੀ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਗ ਨੂੰ ਬੇਤਰਤੀਬ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਣਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਥਾਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰੀਆ ਧਨਾਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਥਾਟ ਪੂਰਵੀ ਥਾਟ ਹੈ ਰਾਗ ਮਾਲਕੌਂਸ ਦਾ ਥਾਟ ਭੈਰਵੀ ਥਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਥਾਟ ਆਸਾਵਰੀ ਹੈ। [5]
ਪ੍ਰਣਾਲੀ
ਸੋਧੋਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਸੱਤ ਮੂਲ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ ਸ਼ਡਜ(ਸ), ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ,ਰੀ-ਕਰਨਾਟਕੀ), ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਅਤੇ ਨੀ। ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਨੋਟਸ ਸਰਗਮ (ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਹੈ)। ਸਰਗਮ ਸੋਲਫੇਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਭਾਰਤੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗਾਇਨ-ਵਾਦਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਟੋਨ Sa ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਿੱਚ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਚਲਣਯੋਗ ਸੋਲਫੇਜ ਵਿੱਚ, Sa ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਿੱਚ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਜਾਂ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਟੌਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਸੰਦਰਭ ਦਾ ਮੂਲ ਢੰਗ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਆਇਓਨੀਅਨ ਮੋਡ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ, ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਵਿੱਚ ਧੀਰਾਸੰਕਰਭਰਨਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਪਿੱਚਾਂ ਦਾ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤਿੱਖਾ ਹੋਣਾ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਾਲ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ( ਵਿਕਰਤ ) ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ( ਸ਼ੁੱਧ ) ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੱਤ-ਟੋਨ ਪੈਮਾਨੇ (ਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ) ਵਿੱਚ, ਰੇ,ਗ,ਧ.ਅਤੇ ਨੀ ਕੁਦਰਤੀ ( ਸ਼ੁੱਧ) ਜਾਂ ਫਲੈਟ (ਕੋਮਲ) ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਤਿੱਖੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮ ਕੁਦਰਤੀ(ਸ਼ੁੱਧ) ਜਾਂ ਤਿੱਖਾ(ਤੀਵ੍ਰ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਰੰਗੀਨ ਪੈਮਾਨੇ ਵਾਂਗ ਬਾਰਾਂ ਨੋਟ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਖੀਆਂ ਜਾਂ ਚਪਟੀ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Lang/data/iana scripts' not found. ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਧਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਟੋਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ, ਜਿੱਥੇ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜ ਹੋਰ ਟੋਨ (ਰੇ ,ਗ,ਮ,ਧ,ਨੀ) ਇਸਦੇ ਦੋ ਸੰਭਾਵਿਤ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਨੂੰ ਮੰਨ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 2 5 = 32 ਸੰਭਾਵਿਤ ਮੋਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ 32 ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦਸ ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਚੁਣਿਆ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਹੈਪਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲਾਂ ਨੂੰ ਥਾਟਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [6] ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਥਾਟਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਪੈਮਾਨਿਆਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ:
- ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਸੁਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ [ਸੱਤ ਸ਼ੁੱਧ,ਕੋਮਲ (ਰੇ, ਗ, ਧ, ਨੀ), ਇੱਕ ਤਿੱਖਾ(ਤੀਵ੍ਰ) (ਮ)]
- ਧੁਨ ਵਧਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ: ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ
- ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਰ ਦੇ ਸ਼ੁਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਦੋਵੇਂ ਸੰਸਕਰਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ
- ਇੱਕ ਰਾਗ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਤਰਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
- ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ (ਜੋ ਕਿ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਹੁੰਦੇ ਹਨ)
- ਥਾਟ ਗਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਥਾਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਕੋਈ ਵੀ ਗਾਇਕ-ਵਾਦਕ ਅਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਸ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਲੜੀ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਥਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ (ਔਡਵ ਅਤੇ ਸ਼ਡਵ ਕਿਸਮ ਦੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਾਗ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਸੁਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਥਾਟਾਂ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ: ਰਾਗ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਥਾਟ ਵਿਚਕਾਰ ਫਿੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਥਾਟ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਰਾਗ ਹਿੰਡੋਲ, ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, ਸ ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਨੋਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਰਵਾ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਨੀ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਨੀ (ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਗ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸੰਸਕਰਣ ਵੀ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ "ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ, ਸੰਗੀਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ" ਹੱਲ ਕੀਤਾ (ਉੱਪਰਲੇ ਨੋਟ 4 ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰਮੇਸ਼ ਗੰਗੋਲੀ ਦਾ ਲੇਖ ਦੇਖੋ)।[7]
ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਥਾਟ ਰਾਗ ਦੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਬਣਤਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਗਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੀ ਪਕੜ ਹੈ ਜੋ ਰਾਗ ਦੇ ਗਾਇਨ ਦਾ ਚਲਾਨ ਜਾਂ ਤਰੀਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। [8]
ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੱਲਾਂ
ਸੋਧੋਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ 'ਤੇ ਥਾਟ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਕ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8] ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਬਿਲਾਵਲੁ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਗ ਅਲਹਈਆ ਬਿਲਾਵੱਲ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਲਹਈਆ ਬਿਲਾਵਲੁ ਰਾਗ ਇਸ ਲਈ ਬਿਲਾਵਲੁ ਥਾਟ ਦਾ ਜਨਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਥਾਟ ਦੇ ਜਨਕ ਰਾਗ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਿਆ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [8]
ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੇਠਲੀਆਂ ਪਿੱਚਾਂ ਜਿੰਵੇਂ ਕਿ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ। ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਕੋਟ (ਭਾਵ ਮ') ਹੈ। ਉੱਪਰਲਾ ਅਸ਼ਟੈਵ ਤਿਰਛੀ ਹੈ।
| ਥਾਟ | ਪ੍ਰਮੁਖ ਰਾਗ | ਸੁਰ | ਪਛਮੀ ਸੁਰ | Western | ਕਰਨਾਟਕੀ | Distinguishing factor[9] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ਬਿਲਾਵਲ | ਬਿਲਾਵਲ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ | C D E F G A B C | Ionian | 29th, ਸੰਕਰਾਭਰਨਮ | All Shuddha Svaras |
| ਕਲਿਆਣ | ਯਮਨ
(ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) |
ਸ ਰੇ ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ ਨੀ | C D E F# G A B C | Lydian | 65th, (Mecha) ਕਲਿਆਣੀ | Teevra M |
| ਖਮਾਜ | ਖਮਾਜ | ਸ ਰ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ | C D E F G A Bb C | Mixolydian | 28th, ਹਰੀਕਮਭੋਜੀ | Komal n |
| ਭੈਰਵ | ਭੈਰਵ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ | C Db E F G Ab B C | Double Harmonic | 15th, ਮ੍ਯਾਮਾਲਾਗੋਵ੍ਲਾ | Komal r, Komal d |
| ਕਾਫੀ | ਕਾਫੀ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ | C D Eb F G A Bb C | Dorian | 22nd, ਖਰਹਰਾਪ੍ਰਿਆ | Komal n, Komal g |
| ਆਸਾਵਰੀ | ਆਸਾਵਰੀ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ
ਨੀ |
C D Eb F G Ab Bb | Aeolian | 20th,ਨਟਭੈਰਵੀ | Komal n, Komal g, Komal d |
| ਭੈਰਵੀ | ਭੈਰਵੀ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ | C Db Eb F G Ab Bb C | Phrygian | 8th, ਹਨੁਮਾਤੋੜੀ | Komal n, Komal g, Komal d, Komal r |
| ਪੂਰਵੀ | ਪੂਰਵੀ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਧ ਨੀ | C Db E F# G Ab B C | Double Harmonic #4 | 51st,ਕਾਮਾਵਰਧਨੀ | Teevra M, Komal r, Komal d |
| ਮਾਰਵਾ | ਮਾਰਵਾ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ ਨੀ | C Db E F# G A B C | Lydian b2 | 53rd, ਗਮਨ ਸ਼ਰਾਮਾ | Teevra M, Komal r |
| ਤੋੜੀ | ਮੀਆਂ ਕਿ ਤੋੜੀ | ਸ ਰੇ ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ ਨੀ | C Db Eb F# G Ab B C | Phrygian #4 #7 | 45th,
ਸ਼ੁਭਾਪੰਤੂਵਾਰਾਲੀ |
Teevra M, Komal r, Komal g, Komal d |
ਰਾਗ ਜੋ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ
ਸੋਧੋਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਕੁਝ ਰਾਗ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਥਾਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਨ:
1. Kirvani 2. Nat Bhairav 3. Charukeshi 4. Madhuvanti 5. ਅਹੀਰ ਭੈਰਵ
ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ
ਸੋਧੋਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਰਦ ਦੀ ਸੰਗੀਤਾ-ਮਕਰੰਦ, ਜੋ ਕਿ 7ਵੀਂ ਅਤੇ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨ ਦੇ ਗਲਤ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵਜਾਉਣ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [10][page needed] ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਾਗ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਸਦੀ ਥਾਟ (ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਾਦੀ ) ਨਾਲ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਈ ਵੈਗਯਾਨਿਕ ਪਧਤੀ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖਣ ਜਾਂ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਭਾਤਖੰਡੇ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Benward and Saker (2003). Music: In Theory and Practice, Vol. I, p. 39. Boston: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-294262-0.
- ↑ 2.0 2.1 Castellano, Mary A.; Bharucha, J. J.; Krumhansl, Carol L. (1984). "Tonal hierarchies in the music of North India". Journal of Experimental Psychology: General (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 113 (3): 394–412. doi:10.1037/0096-3445.113.3.394. ISSN 1939-2222. PMID 6237169.
- ↑ Saṅgīt Mahābhāratī. "Thāṭ (Instrumental)" (in en). The Oxford Encyclopaedia of the Music of India. ISBN 978-0-19-565098-3. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195650983.001.0001/acref-9780195650983-e-4974?rskey=LEF1wZ&result=4974. Retrieved 5 September 2018.
- ↑ Saṅgīt Mahābhāratī. "Thāṭ (Kathak)" (in en). The Oxford Encyclopaedia of the Music of India. ISBN 978-0-19-565098-3. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195650983.001.0001/acref-9780195650983-e-4975?rskey=LEF1wZ&result=4975. Retrieved 5 September 2018.
- ↑ "ITC Sangeet Research Academy :: Thaat". www.itcsra.org. Retrieved 2018-12-03.
- ↑ Jairazbhoy 1995.
- ↑ Ramesh Gangolli (1992-12-23). "Chatura Pandit : V.N.Bhatkhande". Retrieved 2007-04-11.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 "What are Thaat and Pakad of ragas". Learn Hindustani Classical Music Online!! (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2019-09-01. Retrieved 2019-09-05.
- ↑ GMO.
- ↑ Kaufmann 1968.