ਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ
ਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ ਜਾ ਫਿਰ ਪਰਾ-ਸ਼ਰਵਣੀਕ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ:Ultrasound) ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਅਵਾਜ਼ ਲਈ ਵ੍ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਇੰਨੀ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਰਵਣਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ 20 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 20,000 ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਕੰਡ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ 20,000 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ ਵਾਲੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਅਲਟਰਾਸਾਊਂਡ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੁਣ ਲਗਭਗ 109 ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੇਕੰਡ ਵਾਲੀ ਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਵੇਗ ਗੈਸ ਵਿੱਚ 330 ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ, ਤਰਲ ਵਿੱਚ 1,200 ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਅਤੇ ਠੋਸ ਵਿੱਚ 4,000 ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ ਵੇਵਲੈਂਥ 1.9 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹੇਠ-ਸ਼ਰਵਣੀਕ(Infrasound), ਸ਼ਰਵਣੀ(Audible) ਅਤੇ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ(Ultrasound ) ਤਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ (ਰੇਂਜ) ਵਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ :
ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ
ਸੋਧੋਅਲਟਰਾਸਾਉਂਡ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਨਿੱਚੇ ਲਿੱਖੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਜੰਤਰਿਕ ਜਨਮਸਥਾਨ
ਸੋਧੋ੧੮੯੯ ਈ . ਵਿੱਚ ਕੋਨਿੰਗ ਨੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਜੰਤਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ੯੦, ੦੦੦ ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਂ ., ਤੱਕ ਦੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਡੇਮਾਨ ਨੇ ਗਾਲਟਨ ਸੀਟੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਆਯਾਮ ਵਾਲੇ ੧, ੦੦, ੦੦੦ ਕੰਪਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਤੁੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਹਵਾ ਫੂੰਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੀ ਇਹ ਧਾਰਾ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਛਿਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਰੁੜ੍ਹਕੇ ਇੱਕ ਖੁਰਧਾਰ ਵਲੋਂ ਟਕਰਾਕੇ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਕੰਪਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੈਸ - ਧਾਰਾ ਜਨਮਸਥਾਨ ਦੁਆਰਾ ਹਾਰਟਮਾਨ ਨੇ ਜਿਆਦਾ ਊਰਜਾਵਾਲੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਧੁਨੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਾਫਮਾਨ ਨੇ ਕਾਚ ਦੀ ਛੜੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਲੰਮਾਈ ਦੀ ਸਮਾਂਤਰ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਬਾ ਕੇ ੩੩, ੦੦੦ ਕੰਪਨਵਾਲੀ ਜਿਆਦਾ ਊਰਜਾ ਦੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
ਵਿਦਿਉੱਜਨਿਤਰ
ਸੋਧੋਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਅਟਬਰਗ ਨੇ ਚਿਣਗ-ਵਿੱਥ( spark gap ) ਦੁਆਰਾ ੩, ੦੦, ੦੦੦ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਵਾਲੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਹ ਅਵਾਜ਼ ਕਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਵਾਰਵਾਰਤਾਆਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਯਮ ਵੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਚੁੰਬਕੀ-ਸੁੰਗੜਨ ਉਤਪਾਦਕ(Magneto-striction Generator)
ਸੋਧੋਜੇਕਰ ਲੋਹਚੁੰਬਕੀਏ ( ferromagnetic ) ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਛੜੀ ਅਤੇ ਨਲੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਲੰਮਾਈ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਕਿਸੇ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਣਵਿਕ ਪੁਨਰਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਲੰਮਾਈ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਚੁੰਬਕੀ ਸੁੰਗੜਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੋਜ ਜੂਲ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਲੰਮਾਈ ਦੀ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਚੁੰਬਕੀ ਬਲਖੇਤਰ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਲੋਹਚੁੰਬਕੀਏ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਤਿਵਾਰਵਾਰਤਾ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਸਵਰ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਵਲੋਂ ਕੰਬਿਆ ਹੋਕੇ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗਾ। ਚੁੰਬਕੀ ਸਿਥਲਤਾ(Hysterisis) ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਿਜਲਚੁੰਬਕੀ ਊਰਜਾ ਦੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਜਿਆਦਾ ਅੱਛੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਵਲੇ ਦੇ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਣ ਕਾਰਨ, ਉੱਚ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਵਾਲੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
ਵਿੰਸੇਂਟ ਅਤੇ ਪੀਅਰਸ, ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੁੰਬਕੀ ਸੁੰਗੜਨ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਕੰਪਨ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਲਈ ਬਿਜਲਈ ਜੰਤਰ ਬਣਾਏ। ਇਹ ਜੰਤਰ ਚੁੰਬਕੀ ਸੁੰਗੜਨ ਦੇ ਵਿਉਤਕ੍ਰਮ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਆਪਣੇ ਆਪ :ਉਤੇਜਿਤ ਬਿਜਲਈ ਝੂਲਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਛੜੀ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਆਸਥ ਵਾਧ ਘਾਟ ਚੁੰਬਕਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਵਿਦਿਉਦਵਾਹਕ ਜੋਰ ਗਰਿਡ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਧਨਾਗਰ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਢੰਗ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਇਸਦੀ ਸਾਦਗੀ ਅਤੇ ਸਸਤੇਪਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਾਮੀਂ ਹੈ ਤਾਪ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਹਿਨਾ ਅਤੇ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਨਾ ਰਹਿਣਾ।
ਇਸ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਅਧਿਕਤਮ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ੨੦੦੦੦੦ ਤੱਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਦਾਬ - ਬਿਜਲੀ(Piezo-electric) ਜਨਮਸਥਾਨ
ਸੋਧੋਸੰਨ ੧੮੮੦ ਵਿੱਚ ਪੀ . ਅਤੇ ਪੀ . ਜੇ . ਕਿਊਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਮਮਿਤੀ ਰਹਿਤ ਰਵਿਆਂ ਜਾਂ ਕਰਿਸਟਲਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਅਕਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਤਲਾਂ ਉੱਤੇ ਦੂਜੀ ਜਾਤ ਵਿਦਿਉਦਾਵੇਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵਿਪਰੀਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਵੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਅਰਥਾਤ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੋਰ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਰਿਸਟਲਾਂ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਦਾਬ - ਬਿਜਲੀ - ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਨ ੧੯੧੭ ਈ . ਲੈਂਜੇਵਿਨ ਨੇ ਕਵਾਰਟਜ ਕਰੀਸਟਲ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਤੇ ਕੰਬਿਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਸਵਰਿਤ ਬਿਜਲੀ ਪਰਿਪਥ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਉਸਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕੀਤਾ। ਜੇਕਰ ਬਿਜਲੀ ਪਰਿਪਥ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਕਰੀਸਟਲ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋ, ਜੋ ਕਰੀਸਟਲ ਅਨੁਨਾਦਿਤ ਕੰਪਨ ਕਰਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕਰੀਸਟਲ ਆਪਣੀ ਸਵੈਭਾਵਕ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦੀ ਅਧਿਸਵਰਿਤ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਆਯਾਮਵਾਲੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਦੀ ਇਹੀ ਨਵਾਂ ਢੰਗ ਹੈ।
ਕਵਾਰਟਜ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਟੂਰਮੈਲਿਨ, ਟਾਰਟਰਿਕ ਅੰਲ, ਰੋਸ਼ੇਲ ਲਵਣ, ਬੇਰਿਅਮ ਟਾਇਟੈਨੇਟ ਇਤਆਦਿ ਦਾ ਵੀ ਦੋਲਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਪਯੁਕਤ ਸਰੂਪ ਦੇ ਕਰਿਸਟਲੋਂ ਵਲੋਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਵੈਭਾਵਕ ਵਾਰਵਾਰਤਾ, ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾ ਸੰਨਾਦੀ(Harmonics), ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ੨ਵ ੧੦੪ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੨ਵ ੧੦੮ ਤੱਕ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਵਾਲੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਹਾਰਟਲੇ ਦਾ ਬਿਜਲੀ ਪਰਿਪਥ ਕਰੀਸਟਲ ਕੰਬਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਪਥ ਦੇ ਸੰਧਾਰਿਤਰ ਦੇ ਮਾਨ ਮਾਨ ਸੰਾਂਜਿਤ ਕਰ ਸਮਸਵਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਪਥ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਹੋਰ ਪਰਿਪਥੋਂ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਰਿਸਟਲੋਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਵਲੋਂ ਪੂਰਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੀਤੀ ਵਲੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੀਤੀ ਵਲੋਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਪਛਾਣੂ(Detectors)
ਸੋਧੋਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ:ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਪਛਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
ਜੰਤਰਿਕ ਪਛਾਣੂ
ਸੋਧੋਜਦੋਂ ਗੈਸ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਹਲਕੇ ਠੋਸ, ਅਤੇ ਦਰਵ, ਦੇ ਕਣ ਛੱਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਦ ਉਹ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਅਵਸਥਿਤੀਤਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਲਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਤ ਤੋਂ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਐਂਠਨ ਲੋਲਕ ਅਤੇ ਵਿਕਿਰਣਮਾਪੀ(Radiometer) ਤੋਂ ਵੀ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੰਤਰ ਦੇ ਮੰਡਲਕ ਉੱਤੇ ਇਹ ਤਰੰਗਾਂ ਡਿੱਗ ਕੇ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਦਾਬ ਪਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਘੁਮਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੰਡਲਕ ਦਾ ਘੁੰਮਣਾ ਉਸਦੇ ਆਲੰਬਨਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਦਰਪਣ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਅਤਿ ਸੂਖਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੁੰਟ ਦੀ ਨਲੀ ਵਿੱਚ ਅਗਰਗਾਮੀ ਤਰੰਗਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਲਾਇਕੋਪੋਡਿਅਮ ਚੂਰਨ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੇਖਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਪਤ ਪਛਾਣੂ
ਸੋਧੋਧਵਨਿਗਰਾਹੀ ਦੀਪਸ਼ਿਖਾ(Sensitive flame) ਦੁਆਰਾ ਅਵਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਦੇ ਹੀ ਸਮਾਨ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤਰੰਗਾਂ ਤਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਕੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ : ਤਪਤ ਅਤੇ ਸੀਤਲਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਾਪ ਦੀ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਤਾਰ ਦਾ ਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਣ ਦਾ ਵੀ ਵਰਤੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੰਗਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪਛਾਣੂ
ਸੋਧੋਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਵਲੋਂ ਜੋ ਅਪ੍ਰਗਾਮੀ ਤਰੰਗਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਧਿਅਮ ਦਾ ਵਰਤਨਾਂਕ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਰੇਖਾਂਕਨ ( striation ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਲੋਂ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਰੰਗਾਂ ਵੀ ਸਟਰੋਬੋਸਕੋਪੀ ਪ੍ਰਦੀਪਨ ( stroboscopic illumination ) ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਵਿਅਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਵੈਦਿਉਤ ਪਛਾਣੂ
ਸੋਧੋਬੇਰਿਅਮ ਟਾਇਟੇਨੇਟ ਦੇ ਕਰੀਸਟਲ ਦੇ ਦਾਬਵਿਦਿਉਤ ਗੁਣ ਦਾ ਵਰਤੋ ਕਰ ਉਸ ਤੋਂ ਮਾਇਕਰੋਫੋਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਅਸਤੀਤਵ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
1 . ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦਰਸ਼ੀ - ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਜੋ ਗਰੇਟਿੰਗ ( grating ) ਬਣਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂ ਜਾਣਵਾਲੇ ਏਕਵਰਣ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤੀਵਰਤਾ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਮਾਪ ਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੀਵਰਤਾ ਵੰਡ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਦੀ ਮੇਚ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
2 . ਦੂਰਬੀਨ (Television) - ਦੂਰਬੀਨ ਦੀ ਸਕੋਫੋਨੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਵਰਤੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3 . ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ - ਸਾਧਾਰਣਤਾ ਸ਼ੁੱਧ ਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਸੰਚਰਣ ਵਿਕਾਰਹੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਟੁੱਟ ਫੂਟ ਹੋ, ਅਤੇ ਸੰਮਾਂਗਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦਾ ਪਰਾਵਰਤਨ ਅਤੇ ਅਵਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੰਚਰਣ ਵਿੱਚ ਗਡ਼ਬਡ਼ੀ ਹੋਣ ਵਲੋਂ ਖਾਮੀਂ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਢੰਗ ਦਾ ਵਰਤੋ ਮਸਤਸ਼ਕ ਦੇ ਟਿਊਮਰ, ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ, ਵਰਗੀ ਰੋਗ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਣ ਲਗਾ ਹੈ।
4 . ਗੂੰਜ ਪਰਾਸਨ - ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਗੂੰਜ ਪਰਾਸਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਨਡੁੱਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਹਰੇ ਅਤੇ ਧੁੰਧ ਵਿੱਚ ਪਲਾਵੀ ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਦਾ ਗਿਆਨ ਇਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਦੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਹਾਜਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਮੇਚ ਵੀ ਇਸ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5 . ਵਿਆਸਾਰਣ ਅਤੇ ਕਲਿਲੀਕਰਣ - ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਵਿੱਚ ਪਨ ਘੁਲਨੇਵਾਲੇ ਦਰਵੋਂ ਦਾ ਖੀਰ ਪਾਯਸ ਬੰਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਲੋਂ ਧਾਤੁ ਵੀ ਦਰਵ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਖੀਰ ਪਾਯਸ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਆਨੇਵਾਲਾ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਹੈਲਾਇਡ ਵੀ ਇਸ ਢੰਗ ਵਲੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਲੋਂ ਉੱਚਬਹੁਲਕ ( polymer ) ਸੂਖਮ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਟਾਰਚ ਵਲੋਂ ਸ਼ਰਕਰਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਦੀ ਪਾਇਸੀਕਰਣ ਕਰਿਆ ਦਾ ਵਰਤੋ ਚੰਗੀ ਧਾਤੁ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਹੇ ਵਿੱਚ ਨਾਇਟਰੋਜਨ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ਨ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਸੁਗਮਤਾਪੂਰਵਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
6 . ਅਪਕਸ਼ੇਪਣ ( coagulating ) ਕਰਿਆ - ਗੈਸ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਠੋਸ ਅਤੇ ਦਰਵ ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਕਣ ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਵਲੋਂ ਅਪਕਸ਼ੇਪਿਤ ਹੋਕੇ ਜਮਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵੱਡੇ ਨਗਰਾਂ ਦੇ ਕੱਲ ਕਾਰਖਾਨੀਆਂ ਵਲੋਂ ਨਿਕਲਨੇਵਾਲਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਧੁਆਂ ਨਗਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਲੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਠੀਕ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋਹਰਾ ਅਤੇ ਧੁੰਧ ਵੀ ਦੂਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
7 . ਰਾਸਾਇਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਕਈ ਰਾਸਾਇਨਿਕਅਭਿਕਰਿਆਵਾਂਦਾ ਵੇਗ ਇਸ ਤੰਰਗੋਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਮੀ ਲੜੀ ਵਾਲੇ ਬਹੁਲਕੋਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਤੋੜਿਆ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
8 . ਉਸ਼ਮੀਏ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਤਰੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸ਼ਮਾ ਦਾ ਵਰਤੋ ਡਾਇਆਥਰਮੀ ( diathermy ) ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹੱਡੀ ਦੀ ਮੱਜਾ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਹੱਡੀ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਏ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
9 . ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਛੋਟੇ ਪ੍ਰਾਣੀ, ਜਿਵੇਂ ਮੱਛੀ, ਮੇਢਕ, ਪ੍ਰੋਟੋਜੋਆ ਇਤਆਦਿ ਇਸ ਤਰੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹੈ। ਜੀਵਾਣੁਵਾਂਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਲੋਂ ਤਬਦੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਜੀਵਾਣੁਰਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਾਸ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਜੀਰਣਨ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
10 . ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਵਰਤੋ - ਪਰਾ ਸ਼ਰਵਣੀਕ ਅਵਾਜ਼ ਵਲੋਂ ਹੀਰੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਣ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਸੀਟੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਸੁਣ ਨਹੀਂ ਪਾਂਦੇ ਹਾਂ।
ਬਾਹਰੀ ਜੋੜ
ਸੋਧੋ- अल्ट्रासाउंड से घुटने के दर्द का इलाज
- Kundu, Tribikram. Ultrasonic nondestructive evaluation: engineering and biological material characterization. Boca Raton, FL: CRC Press, c2004. ISBN 0-8493-1462-3.
- Guidelines for the Safe Use of Ultrasound Archived 2013-01-10 at the Wayback Machine.: valuable insight on the boundary conditions tending towards abuse of ultrasound.
- High-frequency hearing risk for operators of industrial ultrasonic devices:
- Safety Issues in Fetal Ultrasound Archived 2011-07-23 at the Wayback Machine.:
- Damage to red blood cells induced by acoustic cavitation(ultrasound):