ਅਵੈਸਤਾ

ਅਵੇਸਤਾ /əˈvɛstə/ ਪਾਰਸੀ ਧਰਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਇਹ ਅਵੇਸਤਨ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਕਦੀਮ ਪਹਲਵੀ ਈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦੇ 21 ਪਾਰੇ ਸਨ ਜੋ ਬਾਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਚਮੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਨਹਰੇ ਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਇਤਹਾਸ

ਸਾਹਿਤ

ਅਵੇਸਤਾ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 200 ਈ ਤੱਕ ਕਾਲਕਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਬਪ੍ਰਥਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜ ਹੈ। ਅਵੇਸਤਾ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਹੀ ਮੂਲ ਗਰੰਥ ਹਨ ਜੋ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਭਗਤੀਸੂਤਰ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਾਨਵੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰੂਪ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕਾਲਪਨਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕ‌ਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਗਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਆਦਾ ਆਰਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਕਵਿਓਂਤ (ਸਿੰਟੈਕਸ), ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਛੰਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਿੰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਕਾਲ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਮ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਨਪੇ ਤੁਲੇ ਸਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਪਾਠ ਲਈ ਹੀ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੇਵਲ ਗੂੜ੍ਹ ਆਤਮਕ ਰਹਸ ਅਨੁਭੂਤੀਆਂ ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ, ਉਹ ਵਿਸ਼ਾਪ੍ਰਧਾਨ ਹੀ ਨਾ ਹੋਕੇ ਵਿਅਕਤੀਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਗੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕਰੂਪਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਸ਼ਾ ਦੀਚੰਗੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਚਾਹੁਣ ਯੋਗ ਆਸ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ, ਹਰਸ਼, ਦੁੱਖ, ਡਰ, ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਤ ਅਨੁਆਈਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਆਂ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਆਦਿ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵਾਸਨਾ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪੈਗੰਬਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖ ਵਾਸਨਾ ਦਾ ਨਿਰੋਧ ਕਰ ਸਾਤਵਿਕ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਅਵਸ਼ਭਾਵੀ ਹੈ।

ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਯਸਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ 72 ਅਧਿਆਏ ਹਨ ਜੋ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦੇ 72 ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਮਰਬੰਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਰ ਇੱਕ ਜਰਥੁਸਤਰ ਮਤਾਵਲੰਬੀ ਸੂਦਰ ਅਤੇ ਪਵਿਤਰ ਕੁੜਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਧਾਰਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ ਦਾ ਬਾਹਰਲਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਯਸਨ ਉਤਸਵ ਦੇ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਪੂਜਾ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸਪਾਰਦ ਨਾਮਕ 23 ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਗਰੰਥ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ 23 ਯਸ਼ਤਾਂ ਦਾ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਡਿਆਈ ਦੇ ਗਾਣ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ ਅਹੁਮਰਜਦ ਅਤੇ ਅਮੇਸ਼ - ਸਪੇਂਤ, ਜੋ ਦੈਵੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ ਅਤੇ ਯਜਤਾ, ਪੂਜਣਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਅਮੇਸ਼ ਸਪੇਂਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਨ।

ਅਵੇਸਤਾ ਕਾਲ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵੇਂਦੀਡਾਡ ਜਾਂ ਵਿਦੇਵੋ ਦਾਤ (ਰਾਖਸਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਨੂੰਨ) ਦਾ ਚਰਚਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਨੂੰਨ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 22 ਫਰਗਰਦ ਜਾਂ ਅਧਿਆਏ ਹਨ।

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਾਰਸੀ ਰਚਨਾਕਾਲ (800 ਈ ਪੂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 200 ਈ) ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਰਵਥਾ ਅਣਹੋਂਦ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੇਵਲ ਕੀਲਾਕਾਰ (ਕਿਊਨੀਫਾਰਮ) ਅਭਿਲੇਖ ਮਾਤਰ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਖਾਮਨੀ ਸਮਰਾਟਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦੇਸ਼ ਅੰਕਿਤ ਕਰ ਰੱਖੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਵੇਸਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਬਾਬੁਲੀ ਅਤੇ ਅਸੀਰਿਅਨ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪਹਲਵੀ ਯੁੱਗ (ਈਸਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ) ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਬੁੰਦਹਿਸ਼ਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਦਿਨਕਰਦ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਮੀਮਾਂਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਸਤ-ਲ-ਸ਼ਾਇਸਤ ਜੋ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਕੰਦ ਗੁਮਾਨਿ ਵਿਜਰ (ਸੰਦੇਹਨਿਵਾਣਾਰਥਕ ਮੰਜੂਸ਼ਾ) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸਨਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਦ ਦਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਿਧ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।