ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ
ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ (ਇੰਦਰਦੇਵ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ), ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਮਹਾਨ ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਸੋਧੋ
ਮਹਾਂਭਾਰਤ (ਕਿਤਾਬ 1, ਅਧਿਆਏ 209) ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਟੀਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਬਸਾਇਆ।
ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਪਾਂਚਾਲ ਰਾਜਾ ਦਰੁਪਟ ਦੀ ਪੁਤਰੀ ਦਰੋਪਤੀ ਵਲੋਂ ਵਿਆਹ ਉੱਪਰਾਂਤ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਤਦ ਹਸਿਤਨਾਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਧ੍ਰਸ਼ਟਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ। ਧ੍ਰਸ਼ਟਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ ਹੇ ਕੁੰਦੀ ਪੁੱਤ ! ਆਪਣੇ ਭਰਾਤਾਵਾਂਦੇ ਸਾਥ ਜੋ ਮੈਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰ, ਸੁਣੀਂ। ਤੂੰ ਖਾਂਡਵਪ੍ਰਸਥ ਦੇ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕਰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਕਰੋ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਾ ਰਹੇ। ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹੋਗੇ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਅੱਪੜਿਆ ਪਾਵੇਗਾ। ਅਰਜਨ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਤੂੰ ਖਾਂਡਵਪ੍ਰਸਥ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਰਾਜ ਭੋਗੋ। “
ਧਰਤਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਕਥਨਾਨੁਸਾਰ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਹਸਿਤਨਾਪੁਰ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸਥਾਨ ਕੀਤਾ। ਅੱਧੇ ਰਾਜ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਂਡਵਪ੍ਰਸਥ ਦੇ ਵਣਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਉੱਪਰਾਂਤ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ ਮਏ ਦਾਨਵ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਲੋਂ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸੌਂਦਰਿਆੀਕਰਣ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੱਕ ਦੂਸਰਾ ਸਵਰਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਭਿ ਮਹਾਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਆਂ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਦਵੈਪਾਇਨ ਵਿਆਸ ਦੇ ਸਾੰਨਿਧਿਅ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੱਗ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਅਨੁਸ਼ਠਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਸਾਗਰ ਵਰਗੀ ਚੌੜੀ ਖਾਈ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ, ਸਵਰਗ ਗਗਨਚੁੰਬੀ ਚਹਾਰਦੀਵਾਰੀ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਜਾਂ ਸੁੱਕੇ ਮੇਘਾਂ ਵਰਗਾ ਚਿੱਟਾ ਉਹ ਨਗਰ ਨਾਗੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਭੋਗਵਤੀ ਨਗਰ ਵਰਗਾ ਲੱਗਣ ਲਗਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਮਹਿਲ, ਅਣਗਿਣਤ ਦਵਾਰ ਸਨ, ਜੋ ਹਰ ਇੱਕ ਦਵਾਰ ਗਰੁੜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੈਲੇ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁੱਲੇ ਸਨ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀਵਾਰ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰਾਚਲ ਪਹਾੜ ਜਿਵੇਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਵਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸੁਸੱਜਿਤ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਗਰੀ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਤੀਰ ਵੀ ਖਰੌਂਚ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਤੋਪਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਤਘਨੀਆਂ ਰਖੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਦੁਮੁੰਹੀ ਸੱਪ ਹੁੰਦੇ ਹੈ। ਬੁਰਜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਫੌਜ ਦੇ ਫੌਜੀ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਵ੍ਰਹਤ ਅਲੌਹ ਚੱਕਰ ਵੀ ਲੱਗੇ ਸਨ।
ਇੱਥੇ ਦੀਆਂ ਸਡਅਕੇਂ ਚੌੜੀ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਹਿਲਾਂ, ਅੱਟਾਲਿਕਾਵਾਂਅਤੇ ਪ੍ਰਾਸਾਦੋਂ ਵਲੋਂ ਸੁਸੱਜਿਤ ਇਹ ਨਗਰੀ ਇੰਦਰ ਦੀ ਅਮਰਾਵਤੀ ਵਲੋਂ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੀ ਸਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸੱਬਤੋਂ ਉੱਤਮ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦਾ ਮਹਲ ਸਥਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਬੇਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਖਜਾਨਾ ਅਤੇ ਭੰਡਾਰ ਸਨ। ਇਨ੍ਹੇ ਦੌਲਤ ਵਲੋਂ ਪਰਿਪੂਰਣ ਇਸਨ੍ਹੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਅੱਖਾਂ ਚੌਧਿਆ ਜਾਂਦੀ ਸਨ।
“ਜਦੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਬਸਿਆ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬਾਹਮਣ ਆਏ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਸਾਰੇ ਵੇਦ - ਸ਼ਾਸਤਰ ਇਤਆਦਿ ਸਨ, ਅਤੇ ਸਾਰੇਭਾਸ਼ਾਵਾਂਵਿੱਚ ਪਾਰੰਗਤ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਸਾਰੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਆਪਾਰੀਗਣ ਪਧਾਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵਪਾਰ ਕਰ ਦਨ ਜਾਇਦਾਦ ਮਿਲਣ ਦੀਆਂ ਆਸ਼ਾਵਾਂ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰੀਗਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆ ਕਰ ਬਸ ਗਏ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰੇ ਹੋਏ, ਕਈ ਸੁੰਦਰ ਫੁਲਵਾੜੀ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਫਲ ਅਤੇ ਫੁਲ ਇਤਆਦਿ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਬ, ਅਮਰਤਕ, ਕਦੰਬ ਅਸ਼ੋਕ, ਚੰਪਕ, ਪੁੰਨਗ, ਨਾਗ, ਲਕੁਚਾ, ਪਨਾਸ, ਸਾਲਸ ਅਤੇ ਤਾਲਸ ਦੇ ਰੁੱਖ ਸਨ। ਤਮਾਲ, ਵਕੁਲ ਅਤੇ ਕੇਤਕੀ ਦੇ ਮਹਿਕਦੇ ਦਰਖਤ ਸਨ। ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਪਿਤ ਅਮਲਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂਦੀਸ਼ਾਖਾਵਾਂਫਲਾਂ ਵਲੋਂ ਲਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਝੁਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸਨ। ਲੋਧਰ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਅੰਕੋਲ ਰੁੱਖ ਵੀ ਸਨ। ਜੰਬੂ, ਪਾਟਲ, ਕੁੰਜਕ, ਅਤੀਮੁਕਤਾ, ਕਰਵਿਰਸ, ਕਚਨਾਰ ਅਤੇ ੜੇਰੋਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਦਰਖਤ ਬੂਟੇ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਅਨੇਕਾਂ ਹਰੇ ਭਰੇ ਕੁਞਜ ਇੱਥੇ ਮੋਰ ਅਤੇ ਕੋਕਿਲ ਧਵਨੀਆਂ ਵਲੋਂ ਗੂੰਜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਵਿਲਾਸਗ੍ਰਹ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਜਿਵੇਂ ਚਮਕਦਾਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਲਤਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਢੰਕੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਟੀਲੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਵਲੋਂ ਉੱਤੇ ਤੱਕ ਭਰੇ ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਝੀਲਾਂ, ਕਮਲ ਤਾਲ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਸ ਅਤੇ ਬੱਤਖਾਂ, ਚਕਵਾ ਪੰਛੀ ਇਤਆਦਿ ਕਿੱਲੋਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਸਰੋਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਲੀਏ ਬੂਟੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਭਰਮਾਰ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਰਹਿਕੇ, ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਭੋਗਕਰ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦਿਨੋਂਦਿਨ ਵੱਧਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਭੀਸ਼ਮ ਪਿਤਾਮਹ ਅਤੇ ਧਰਤਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਦਰਸ਼ਿਤ ਨੈਤਿਕ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮਸਵਰੂਪ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਖਾਂਡਵਪ੍ਰਸਥ ਨੂੰ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।