ਈਲਖਾਨੀ ਸਲਤਨਤ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮੰਗੋਲ ਰਿਆਸਤ ਸੀ। ਜਿਹੜੀ ਮੰਗੋਲ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਈਲਖਾਨੀ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਚੋਂ ਗ਼ਾਜ਼ਾਨ ਪਹਿਲਾ ਹੁਕਮਰਾਨ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਲੋਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਨ। ਈਲਖਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦਾ ਸਾਰਾ ਈਰਾਨ, ਇਰਾਕ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ, ਤਿਰਕਮਾਨਿਸਤਾਨ, ਆਰਮੀਨੀਆ, ਆਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ, ਜਾਰਜੀਆ (ਗਰਜਸਤਾਨ) ਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਮਗ਼ਰਿਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। 1219-1224 ਦੀ ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਵਾਰਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਲਾਉਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦੋਮ ਨੇ ਮੰਗੋਲ ਤਾਜਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ, ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ 1219ਈ. ਖ਼ਵਾਰਜ਼ਮ ਦੇ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜੰਗ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੇ ਖ਼ਵਾਰਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ਼ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ 1219 ਈ. ਤੋਂ 1221 ਈ. ਵਿਚਕਾਰ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਰਾਨੀ ਇਰਾਕ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਮੰਗੋਲਾਂ ਨੇ ਜੁਬੇ ਤੇ ਸੌ ਬਦਾਈ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਖੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮਾਵਰਾ-ਏ-ਅਲਨਹਰ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ।

ਈਲਖਾਨੀ
الدولة الإلخانية
1256–1335/1353
Ilkhanate at its greatest extent
Ilkhanate at its greatest extent
ਸਥਿਤੀNomadic empire
Division of the Mongol Empire
ਰਾਜਧਾਨੀMaragha
(1256–1265)
Tabriz
(1265–1306)
Soltaniyeh
(1306–1335)
ਆਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂPersian[1]
Mongolian[1]
ਧਰਮ
Shamanism and Buddhism
(1256–1295)
Islam
(1295–1335)
ਸਰਕਾਰMonarchy
Khan 
• 1256–1265
Hulagu Khan
• 1316–1335
Abu Sa'id
ਵਿਧਾਨਪਾਲਿਕਾKurultai
ਇਤਿਹਾਸ 
• Established
1256
• Disestablished
1335/1353
ਖੇਤਰ
1310 est.[2]3,750,000 km2 (1,450,000 sq mi)
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ
Mongol Empire
Khwarazmian dynasty
Abbasid Caliphate
Sultanate of Rum
Kingdom of Georgia
Muzaffarids
Kartids
Eretnids
Chobanids
Injuids
Jalayirids
Mamluks
Sarbadars
Kingdom of Georgia
ਅੱਜ ਹਿੱਸਾ ਹੈ Iran
 Azerbaijan
ਫਰਮਾ:Country data Armenia
 Afghanistan
 Turkey
 Turkmenistan
 Pakistan
 Iraq
ਫਰਮਾ:Country data Georgia
 Syria
 Tajikistan
 Russia

ਈਲਖਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਅਸਲ ਬਾਨੀ ਚੰਗੇਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਪੋਤਾ, ਮੋਨਗਕੇ ਖ਼ਾਨ ਤੇ ਕਬਲਾਈ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਭਾਈ ਹਿਲਾ ਕੁ ਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਮੋਨਕਕੇ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਸ਼ਰਿਕ ਵਸਤੀ ਵਿੱਚ ਤੂਲੀ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਟੱਬਰ ਦੇ ਇਥੇ ਇਕਤਦਾਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਤੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੰਮ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਮੰਗੋਲੀਆ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਏ। ਇਸ ਦੇ ਪੋਤੇ ਹਿਲਾ ਕੁ ਖ਼ਾਨ ਨੇ 1256ਈ. ਵਿੱਚ ਈਲਖਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ ਇਹ ਸਲਤਨਤ 1335ਈ. ਤੱਕ ਕਾਇਮ ਰਹੀ।

ਹਵਾਲੇ

ਸੋਧੋ
  1. 1.0 1.1 Rahiminejad, Sadegh: IRAN: Tarikh (2006). Languages of the Persian [Section]
  2. Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly 41 (3): 475–504.