ਏਕਲਵਿਆ

ਏਕਲਵਿਆ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: एकलव्य) ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਉਹ ਹਿਰੰਣਿਏ ਧਨੁ ਨਾਮਕ ਨਿਸ਼ਾਦ ਦਾ ਪੁੱਤ ਸੀ। ਉਹ ਬੇਮਿਸਾਲ ਲਗਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪੇ ਸਿੱਖੀ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂਭਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸ਼ਰ੍ਰੰਗਬੇਰ ਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ। ਉਸਨੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਭੀਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਤਕੜੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਨੌਸੈਨਾ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ।

ਤਸਵੀਰ:Ekalavya's Guru Dakshina.jpg

ਆਪੇ ਸਿੱਖੀ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗੁਰੂਦਕਸ਼ਣਾ ਵਿੱਚ ਕੱਟਿਆ ਸੱਜੇ ਹਥ ਦਾ ਅੰਗੂਠਾ

ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ

ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਣਿਤ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਏਕਲਵਿਆ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਸਿੱਖਣ ਖਾਤਰ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਪਰ ਨਿਸ਼ਾਦਪੁਤਰ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਚੇਲਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਏਕਲਵਿਆ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਗੁਰੁ ਮੰਨ ਕੇ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਣ ਲਗਾ। ਇੱਕ-ਚਿੱਤ ਸਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਲਦ ਹੀ ਉਹ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿਅੰਤ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਾਂਡਵ ਅਤੇ ਕੌਰਵਪਤੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਗੁਰੂ ਦਰੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲਈ ਉਸੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਏਕਲਵਿਆ ਆਸ਼ਰਮ ਬਣਾ ਕੇ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁੱਤਾ ਭਟਕ ਕੇ ਏਕਲਵਿਆ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਏਕਲਵਿਆ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਭੌਂਕਣ ਲਗਾ। ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਭੌਂਕਣ ਨਾਲ ਏਕਲਵਿਆ ਦੀ ਸਾਧਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਣਾਂ ਨਾਲ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਏਕਲਵਿਆ ਨੇ ਇਸ ਕੌਸ਼ਲ ਨਾਲ ਤੀਰ ਚਲਾਏ ਸਨ ਕਿ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਚੋਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਪਰਤਣ ਉੱਤੇ ਕੌਰਵ, ਪਾਂਡਵ ਅਤੇ ਆਪ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਇਹ ਕੌਸ਼ਲਤਾ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਤੀਰ ਚਲਾਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਏਕਲਵਿਆ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਮਾਨਸ ਗੁਰੂ ਮੰਨ ਕੇ ਏਕਲਵਿਆ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਇਹ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕੋਈ ਅਰਜੁਨ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੀਰਅੰਦਾਜ਼ ਬਣੇ। ਉਹ ਏਕਲਵਿਆ ਨੂੰ ਬੋਲੇ, “ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਰੂ ਹਾਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਗੁਰੁਦਕਸ਼ਣਾ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇਗੀ।” ਏਕਲਵਿਆ ਬੋਲਿਆ, “ਗੁਰੁਦੇਵ! ਗੁਰੁਦਕਸ਼ਿਣਾ ਵਜੋਂ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਮੰਗੋਗੇ ਮੈਂ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ।” ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਗੁਰੁਦਕਸ਼ਣਾ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਏਕਲਵਿਆ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਅੰਗੂਠਾ ਕੱਟਕੇ ਦਰੋਂਣਾਚਾਰੀਆ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਧਨੁਸ਼ ਚਲਾਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਧਨੁਸ਼ ਚਲਾਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।