ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ

ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ, ਦਰਵਿੜ ਵਾਸਤੁਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਿਰ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਮਿਲਨਾੜੁ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੰਭਕੋਣਮ ਦੇ ਕੋਲ ਦਾਰਾਸੁਰਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। 12ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਰਾਜਾ ਚੋਲ ਦੂਸਰਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਤੰਜਾਵੁਰ ਦੇ ਬ੍ਰਹਦੀਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਗਾਂਗੇਇਕੋਂਡਾ ਚੋਲਾਪੁਰਮ ਦੇ ਗਾਂਗੇਇਕੋਂਡਾਚੋਲੀਸ਼ਵਰਮ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਯੂਨੇਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਾਰਿਕ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਜੀਵੰਤ ਚੋਲ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਥਾ

ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ . ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਰਪਣ ਦੇ ਰਾਜੇ ਇੰਦਰ ਦੇ ਸਫੇਦ ਹਾਥੀ ਏਰਾਵਤ ਦੁਆਰਾ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ . ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਐਰਾਵਤ ਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸ ਦੇ ਸਰਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਬਦਲ ਜਾਣ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਪਵਿਤਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਫੇਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ . ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਕਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕ ਛਵੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਰਾਵਤ ਉੱਤੇ ਇੰਦਰ ਬੈਠੇ ਹਨ, ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਲੋਂ ਹੀ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਇਸ਼ਟਦੇਵ ਦਾ ਨਾਮ ਪਿਆ .

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੌਤ ਦੇ ਰਾਜੇ ਜਮਰਾਜ ਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਮਰਾਜ, ਜੋ ਕਿਸੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਰਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਜਲਨ ਵਲੋਂ ਪੀਡ਼ਿਤ ਸਨ, ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਭਗਵਾਨ ਦੁਆਰਾ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ . ਜਮਰਾਜ ਨੇ ਪਵਿਤਰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਲਨ ਵਲੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਇਆ . ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਸ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਯਮਤੀਰਥਮ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ .

ਵਾਸਤੁਕਲਾ

ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਰਾਜਗੀਰੀ ਕਲਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਬ੍ਰਹਦੀਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਜਾਂ ਗਾਂਗੇਇਕੋਂਡਾਚੋਲੀਸ਼ਵਰਮ ਮੰਦਿਰ ਵਲੋਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਉੱਤਮ ਹੈ . ਅਜਿਹਾ ਇਸਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਨਿੱਤ - ਵਿਨੋਦ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਨੋਰੰਜਨ, ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ . ਵਿਮਾਨਾ (ਖੰਭਾ) 24 ਮੀਟਰ (80ਫੀਟ) ਉਂਚਾ ਹੈ . ਸਾਹਮਣੇ ਦੇ ਮੰਡਪਮ ਦਾ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਪੱਥਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਹੀਆਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੱਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਨੂੰ ਘੋੜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ .

ਅੰਦਰਲਾ ਅੰਗਣ ਦੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇਰੇ ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬਲਿਪੀਟ (ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਦਾ ਸਥਾਨ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਬਲੀਪੀਟ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮੰਦਿਰ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਣੇਸ਼ ਜੀ ਦੀ ਛਵੀ ਅੰਕਿਤ ਹੈ . ਚੌਕੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਤਰਫ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਵਲੋਂ ਯੁਕਤ 3 ਸੀੜੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ . ਚਰਣਾਂ ਉੱਤੇ ਚੋਟ ਕਰਣ ਵਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੰਗੀਤ ਧਵਨੀਆਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ .

ਅੰਗਣ ਦੇ ਦੱਖਣ - ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ 4 ਤੀਰਥ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮੰਡਪਮ ਹੈ . ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਉੱਤੇ ਜਮਰਾਜ ਦੀ ਛਵੀ ਬਣੀ ਹੈ . ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸ਼ਿਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇਸਪਤਮਾਤਾਵਾਂ (ਸੱਤ ਆਕਾਸ਼ੀਏ ਦੇਵੀਆਂ) ਦੀਆਂ ਆਕ੍ਰਿਤੀਯਾਂ ਬਣੀ ਹਨ .

ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ

ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਕੁਲੋਤੁੰਗਾ ਚੋਲ ਤੀਸਰੀ ਦੁਆਰਾ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦਾ ਨਵੀਕਰਣ ਕਰਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ . ਬਰਾਂਡੇ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਦੀਵਾਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖੋਂ ਦੇ 108 ਖੰਡ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਚਾਰਿਆ (ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਮੰਨਣੇ ਵਾਲੇ ਸੰਤ) ਦੇ ਨਾਮ, ਵਰਣਨ ਅਤੇ ਛਵੀਆਂ ਬਣੀ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਤੀਆਂ ਹਨ . ਗੋਪੁਰਾ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਕਲਿਆਣੀ ਵਲੋਂ ਲਿਆਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਧਿਰਾਜ ਚੋਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਲਿਆਣਪੁਰਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਸ਼ਚਿਮਿ ਚਾਲੁਕਿਅ ਰਾਜਾ ਸੋਮੇਸ਼ਵਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਹਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤਿਅ ਸ਼ਸ਼ਠਮ (VI) ਅਤੇ ਸੋਮੇਸ਼ਨਰ ਦੂਸਰਾ ਨੇ ਚਾਲੁਕਯੋਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ .

ਯੂਨੇਸਕੋ ਸੰਸਾਰਿਕ ਅਮਾਨਤ ਥਾਂ

ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਚੋਲ ਜੀਵੰਤ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ . ਮਹਾਨ ਚੋਲ ਜੀਵੰਤ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਤੰਜਾਵੁਰ ਦਾ ਬ੍ਰਹਦੀਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ, ਗਾਂਗੇਇਕੋਂਡਾ ਚੋਲਾਪੁਰਮ ਦਾ ਗਾਂਗੇਇਕੋਂਡਾਚੋਲੀਸ਼ਵਰਮ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਦਾਰਾਸੁਰਮ ਦਾ ਐਰਾਵਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ . ਇਸ ਸਾਰੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ 10 ਵੀਆਂ ਅਤੇ 12 ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚੋਲੋਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਨਮੇ ਬਹੁਤ ਸੀ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ .

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•