ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈ
ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ (ਇੰਗ: Pesticides) ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ (ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਸਮੇਤ)। ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਹੇਠਾਂ ਦਰਜ ਹਨ: ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ ਦੇ ਵਾਧੇ ਵਾਲੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰ, ਟਰਮਾਈਟੀਸਾਈਡੀਜ਼ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ) ਨਮੀਟਾਸਾਈਡੀਜ਼, ਮੋਲਸੀਕੀਸਾਈਡ, ਪਿਸੀਸਾਈਡੀਜ਼, ਐਵਿਸਾਈਡੀਜ਼, ਰੋਡੇਨਟੀਸਾਈਡੀਜ਼, ਬ੍ਕਟੀਰਿਆਸਾਈਡੀਜ਼, ਕੀੜੇ-ਭਜਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਰੋਗਾਣੂਨਾਸ਼ਕ, ਫੰਜਾਈਨਾਸ਼ਕ, ਕੀਟਾਣੂਨਾਸ਼ਕ (ਰੋਗਾਣੂਨਾਸ਼ਕ), ਅਤੇ ਸੈਨੀਟਾਈਜ਼ਰ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ 80% ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਲਾਂਟ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਤਪਾਦਾਂ (ਫਲਾਇੰਗ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਦੇ, ਫੰਗੀ ਜਾਂ ਕੀੜੇ ਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ
ਸੋਧੋ| ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈ ਦੀ ਕਿਸਮ | ਟਾਰਗੇਟ ਕੀੜਿਆਂ ਦਾ ਗਰੁੱਪ |
|---|---|
| ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਨਾਸ਼ਕ (ਹਰਬੀਸਾਈਡ) |
ਪੌਦੇ |
| ਐਲਗੀਸਾਇਡਸ | ਐਲਗੀ |
| ਐਵੀਸਾਇਡਸ | ਪੰਛੀ |
| ਬਕਟੀਰੀਸਾਇਡਸ | ਬੈਕਟੀਰੀਆ |
| ਫੰਜਾਈਸਾਇਡਸ | ਫੰਗੀ ਅਤੇ ਓਓਮੀਸੀਟਸ |
| ਇੰਸੇਕਟਸਾਇਡਸ | ਕੀੜੇ |
| ਮਿਤੀਸਾਇਡਸ or ਅਕਾਰੀਸਾਇਡਸ | ਮਾਇਟ |
| ਮ੍ਲੁਸ੍ਕੀਸਾਇਡਸ | ਘੋਗਾ |
| ਨੇਮਾਟੀਸਾਇਡਸ | ਨੇਮੇਟੌਡਜ਼ |
| ਰੋਡੇੰਟੀਸਾਇਡਸ | ਰੋਡੇੰਟ |
| ਵਾਇਰਸਾਇਡਸ | ਵਾਇਰਸ |
ਲਾਭ
ਸੋਧੋਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ; ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ 'ਤੇ ਖਰਚਾ ਕਰਨ' ਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਰਕਮ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰ ਕੇ ਫਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ 10% ਦਾ ਘਾਟਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨ, ਜੋ ਕਿ 1999 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭੁੱਖ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਈ ਲਾਭ ਦੇ ਦੋ ਪੱਧਰ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲਾਭ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਲਾਭ ਹਨ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਲਾਭ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹਨ।
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲਾਭ
ਸੋਧੋ- ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਵੈਕਟਰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ
- ਸੁਧਾਈ ਫਸਲ / ਪਸ਼ੂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ
- ਬਿਹਤਰ ਫਸਲ / ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ
- ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਨਿਯੰਤਰਿਤ
- ਮਨੁੱਖੀ / ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਦੇ ਵੈਕਟਰ ਅਤੇ ਨਸ਼ਾਖੋਰੀ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ
- ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਬਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
- ਪੀੜਿਤ ਹੈ ਜਾਨਵਰ ਬਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
- ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ
- ਹੋਰ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਢਾਂਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨਾ
- ਰੁੱਖ / ਬੁਰਸ਼ / ਪੱਤਾ ਦੇ ਖਤਰੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ
- ਲੱਕੜ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ
ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸੋਧੋ
ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸੋਧੋਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। 98% ਸਪਰੇਟਡ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈਆਂ ਅਤੇ 95% ਜੜੀ ਜੜੀ ਜੀਵ ਆਪਣੀਆਂ ਟੀਚਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੁਅੱਤਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਭਾਵੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਲਗਾਤਾਰ ਜੈਵਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਗੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਕਿਸਮਾਂ
ਸੋਧੋਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੀਟਾਣੂ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬਾਇਓਡੀਗ੍ਰੇਰੇਬਲ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਗਾਣੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਜਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹੀਨੇ ਜਾਂ ਸਾਲ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ: ਇਹ ਡੀਡੀਟੀ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਸੀ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਖਾਣੇ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਿਹੜੇ ਵਿਚਾਰੇ ਰਸਾਇਣਕ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਸਰੋਤ ਜਾਂ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।
- ਰਸਾਇਣਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਇਹ ਹਨ:
- ਨਨੀਓਕੋਟਿਨੋਇਡ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ
- ਓਰਗੈਨੋਫੋਸਫੇਟ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ
- ਕਾਰ੍ਬਾਮੇਟ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ
- ਓਰਗੈਨੋਕਲੋਰੀਨ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ
- ਪ੍ਯ੍ਰੀਥਰੋਇਡ ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ
- ਸਲ੍ਫੋਨ੍ਯ੍ਲਯੂਰੀਆ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਨਾਸ਼ਕ
- ਬਾਓ-ਪੈਸਟੀਸਾਇਡਸ