ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

| ਤਸਵੀਰimage = Premchand 4 a.jpg

'''ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ''' ([[ਹਿੰਦੀ ਬੋਲੀ|ਹਿੰਦੀ]]: मुन्शी प्रेमचंद; 31 ਜੁਲਾਈ 1880–8 ਅਕਤੂਬਰ 1936) ਦੇ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ '''ਧਨਪਤ ਰਾਏ ਸ਼ਰੀਵਾਸਤਵ''' [[ਹਿੰਦੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ]] ਦੇ ਮਹਾਨ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਅਤੇ ਨਵਾਬ ਰਾਏ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਉੱਘੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ ਨੇ ਨਾਵਲ ਸਮਰਾਟ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ, ਸੁਚੇਤ ਨਾਗਰਿਕ, ਕੁਸ਼ਲ ਵਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੀਨ ਸੰਪਾਦਕ ਸਨ। ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬੇਜੋੜ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਯਸ਼ਪਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮੁਕਤੀਬੋਧ ਤੱਕ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਨਾਮ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦਾ ਜਨਮ ੩੧ ਜੁਲਾਈ ੧੮੮੦ ਨੂੰ ਵਾਰਾਨਸੀ ਦੇਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕਚਾਰ ਮੀਲ ਦੂਰ ਲਮਹੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। <ref>http://www.aazad.com/munshi-premchand.html#page=Hindi</ref> ਉਹ ਵੱਡੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ, ਜਿਹੜਾ ਛੇ ਬਿਘੇ ਜਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ।<ref>{{Harvnb|Gupta|1998|p=7}}</ref> ਉਸਦਾ ਦਾਦਾ ਗੁਰ ਸ਼ੇ ਲਾਲ [[ਪਟਵਾਰੀ]] ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਆਨੰਦੀ ਦੇਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਮੁਨਸ਼ੀ ਅਜਾਇਬ ਰਾਏਰਾਏ। ਉਹ ਲਮਹੀ ਵਿੱਚ ਡਾਕ ਮੁਨਸ਼ੀ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਰੰਭ ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ। ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਲੱਗਹੋ ਗਿਆ।ਗਿਆ ਸੀ। ੧੩ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਚਨਾਕਾਰ ਰਤਨਨਾਥ ਸ਼ਰਸਾਰ, ਮਿਰਜਾ ਰੁਸਬਾ ਅਤੇ ਮੌਲਾਨਾ ਸ਼ਰਰ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂਨਾਵਲ ਨਾਲ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣਪੜ੍ਹ ਕਰਲਏ ਲਈ।ਸਨ। ੧੮੯੮ ਵਿੱਚ ਮੈਟਰਿਕ ਦੀ ਪਰੀਖਿਆ ਪਾਸਕਰਨਪਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇੱਕ ਮਕਾਮੀਸਥਾਨਕ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ।ਗਏ। ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ੧੯੧੦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], ਫਲਸਫਾ[[ਦਰਸ਼ਨ]], ਫਾਰਸੀ[[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ ]] ਅਤੇ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਇੰਟਰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ੧੯੧੯ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਪਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਸਭ-ਇੰਸਪੇਕਟਰਇੰਸਪੈਕਟਰ ਪਦ ਉੱਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਏ। ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਜਾਣਗਿਆ। ਦੇਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭਕਆਰੰਭਕ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਰਿਹਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਸਫਲ ਨਹੀਂਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰਹੇ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾਦੇ ਬਹੁਤਵੱਡੇ ਵੱਡਾਸਮਾਜੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇਅੰਦੋਲਨ ਸਾਮਾਜਕਆਰੀਆ ਅੰਦੋਲਨਸਮਾਜ ਸੀ।ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਧਵਾ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ੧੯੦੬ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਲ-ਵਿਧਵਾ ਸ਼ਿਵਰਾਨੀ ਦੇਵੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਦੇ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹੋਏ-ਸ਼ਰੀਪਤਸਰੀਪਤ ਰਾਏ, ਅਮ੍ਰਿਤ ਰਾਇਰਾਏ ਅਤੇ ਕਮਲਾ ਦੇਵੀ ਸ਼ਰੀਵਾਸਤਵ।ਦੇਵੀ।

੧੯੧੦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ 'ਸੋਜੇ ਵਤਨ' ਲਈ ਹਮੀਰਪੁਰ ਦੇ ਜਿਲੇ ਕਲੈਕਟਰ ਨੇ ਤਲਬ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ।ਲਗਾਇਆ। ਸੋਜੇ ਵਤਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਆਂਕਾਪੀਆਂ ਜਬਤ ਕਰਕਰਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕਲੇਕਟਰਕਲੈਕਟਰ ਨੇ ਨਵਾਬਰਾਏ ਨੂੰ ਹਿਦਾਇਤਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿਕੀ ਹੁਣਅੱਗੋਂ ਉਹਤੋਂ ਜੇਕਰ ਕੁੱਝਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖਣਗੇ, ਜੇਕਰ ਲਿਖਿਆ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਉਹ, ਧਨਪਤ ਰਾਏ ਨਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਦੇ ਸਨ। ਉਰਦੂ ਵਿੱਚਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਜਮਾਨਾਜ਼ਮਾਨਾ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਜੀਜ ਦੋਸ‍ਤ ਮੁਨਸ਼ੀ ਦਯਾਨਾਰਾਇਣ ਨਿਗਮ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਲੱਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਰੰਭਕ ਰਚਨਾ ਜਮਾਨਾ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ । ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗੰਭੀਰ ਤੌਰ ਤੇ ਬੀਮਾਰ ਪਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਵਲ ਮੰਗਲਸੂਤਰ ਪੂਰਾਅਧੂਰਾ ਨਹੀਂਹੀ ਹੋਰਹਿ ਸਕਿਆਗਿਆ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ੮ ਅਕਤੂਬਰ ੧੯੩੬ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾਦੀ ਦੇਹਾਂਤਮੌਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਗਈ।