ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

'''ਸਿੰਧ''' [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਦਰਿਆ]] ਹੈ। [[ਤਿੱਬਤ]] ਦੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਉਮਰ-ਦਾ-ਬਾਬ ਨਾਮਕ ਜਲਧਾਰਾ ਸਿੰਧੁ ਦਰਿਆ ਦਾ ਉਦਗਮ ਥਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਅਕਸਰ 2880 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਦਰਿਆ ਤੀੱਬਤਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਨੰਗਾ ਪਹਾੜ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਵਲੋਂਤੋਂ ਘੁੰਮ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਲੋਂਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਾਕੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅੰਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦੀ ਪੰਜ ਉਪਦਰਿਆਆਂਉਪਦਰਿਆ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ : ਵਿਤਸਤਾ, ਚੰਦਰਭਾਗਾ, ਈਰਾਵਤੀ, ਵਿਆਸ ਦਰਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਤਦਰੁ। ਇਲਮਾਂਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਤਦਰੁ ਸਭਤੋਂਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਵੱਡਾ ਉਪਦਰਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਤਦਰੁ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਬਣੀਬਣੇ ਭਾਣਜਾ-ਨਾਂਗਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇ ਦੁਆਰੇਦੁਆਰਾ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਵਿੱਦੁਤ ਪਰਯੋਜਨਾਪਰਿਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਨੇ ਉੱਥੇ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਵਿਤਸਤਾ (ਝੇਲਮਜੇਹਲਮ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇਕੰਢੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸਿੰਧ (Indus) ਦਰਿਆ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੀਵੱਡੇ ਦਰਿਆਆਂਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਹਦ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਵਲੋਂਤੋਂ 62।5 ਮੀਲ ਜਵਾਬਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਗੇਖਬਬ (Senggekhabab) ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਉਦਗਮਸਰੋਤ ਵਲੋਂਤੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਤੀੱਬਤੀਤਿੱਬਤੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਚੌੜੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਕੇ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪਾਰਕਰਪਾਰ ਕਰ, ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਸਿੰਚਿਤ ਭੂਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀਵਗਦਾ ਹੋਈਹੋਇਆ, ਕਰਾਂਚੀਕਰਾਚੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦੀਡਿੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਲੰਮਾਈ ਲੱਗਭੱਗ 2,000 ਮੀਲ ਹੈ। [[ਬਲਤਿਸਤਾਨ]] (Baltistan) ਵਿੱਚ ਖਾਇਤਾਸ਼ੋ (Khaitassho) ਗਰਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਹ ਜਾਸਕਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੋਈ 10,000 ਫੁੱਟ ਵਲੋਂਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਡੂੰਘੇ ਮਹਾਖੱਡਡੂੰਘੀਮਹਾਖੱਡ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੇਦੀਆਂ ਵੱਡੇਵੱਡੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ, ਵਗਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਗਿਲਗਿਟ ਦਰਿਆ ਵਲੋਂਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉੱਤੇ ਇਹ ਵਕਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਝੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕਾਬਲ ਦਰਿਆ ਵਲੋਂਨਾਲ ਮਿਲਦੀਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਵਰਤਮਾਨ ਮੁਹਾਨੇ ਵਲੋਂਤੋਂ 70 ਮੀਲ ਪੂਰਵਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉੱਤੇਪਰ ਰਣ ਦੇ ਭਰ ਜਾਣ ਵਲੋਂਨਾਲ ਦਰਿਆ ਦਾ ਮੁਹਾਣਾਮੁਹਾਨਾ ਹੁਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਝੇਲਮਜੇਹਲਮ, ਚਿਨਾਵਚਿਨਾਬ, ਰਾਵੀ, ਵਿਆਸਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੀਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆਆਂਦਰਿਆ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਗਿਲਗਿਟ, ਕਾਬਲ, ਸਵਾਤ, ਕੁੱਰਮ, ਟੋਚੀ, ਗੋਮਲ, ਸੰਗਰ ਆਦਿ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆਆਂਦਰਿਆ ਹਨ। ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਹਿਮ ਦੇ ਖੁਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਵਿੱਚਇਸ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਭਿਆਨਕ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦੀਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਤੇਪਰ ਸਿਤੰਬਰਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਠੰਡਸਿਆਲ ਭਰ ਨੀਵਾਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਸੰਗਮ ਦੇ ਕੋਲ ਸਿੰਧ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਿਉਕਤਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ‌ 1932 ਵਿੱਚ ਸੱਖਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਲਾਇਡ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਦੁਆਰਾ 50 ਲੱਖ ਏਕਡ਼ਏਕੜ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਪਾਸਕਪਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜਾਂ ਦੀ ਵੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਢੋਰੋਂਡੰਗਰਾਂ ਲਈ ਚਰਾਗਾਹ ਹਨ। [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਸਿੰਧ)]] ਦੇ ਅੱਗੇ ਦਰਿਆ 300 ਵਰਗ ਮੀਲ ਦਾ ਡੇਲਟਾ ਬਣਾਉਂਦੀਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਰ ਅਤੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤਬਦੀਲੀਤਬਦੀਲ ਕਰਣਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਨੌਸੰਚਾਲਨ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ। ਸਿੰਧੁ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ (੩੩੦੦-੧੭੦੦ ਈ।ਪੂ।) ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਦਰਿਆ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ।