|
== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਪ੍ਰਾਚੀਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਿਅਪ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ) ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਲਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਧਿਅਿਉਗ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਕਰਾਂਤਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਕਾਬਿਜ ਹੋ ਗਏ। ਕੁੱਝ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਰਾਜਪਾਲਹਿੰਦੁਵਾਂਵਲੋਂ ਅੱਛਾ ਸੁਭਾਅ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉੱਤੇ ਕਈ ਨੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਮੂਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀਹਿੰਦੁਵਾਂਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਨਣ ਉੱਤੇ, ਜਾਂ ਰਾਜ ਛੱਡਣ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਮਰਨੇ ਉੱਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੁੱਝ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਹੁਮਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਬਚਾ ਹਿੱਸਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਜੰਮੂ - ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾ। ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਸਾੰਪਦਾਇਿਕ ਗੰਢ-ਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਿਕ ਦੰਗੇ 1931 (ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਲੋਂ) ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਨੇਸ਼ਨਲ ਕਾਂਫਰੇਸ ਵਰਗੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤਰਜਮਾਨੀ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਅਨਦੇਖੀ ਕੀਤੀ। ਅਜਾਦੀ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਨਸੰਘ ਵਲੋਂ ਜੁਡ਼ੇ ਸੰਗਠਨ ਪ੍ਰਜਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪ੍ਰਜਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਾਸਨ ਲਿਆਉਣ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹਿੱਤ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਜੰਮੂ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਵੱਖ ਡੋਗਰਾ ਰਾਜ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸੱਕਦੇ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਐਤਰਾਜ ਨਹੀਂ।
ਜਮਾਤ - ਏ - ਇਸਲਾਮੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਟੱਕਰ ਲੈਣ ਲਈ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਛਵੀ ਬਣਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂਨੇ ਜਮਾਤ - ਏ - ਇਸਲਾਮੀ ਉੱਤੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗੰਢ-ਜੋੜ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਹੱਥ ਹੁਣੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਵਲੋਂ ਰੰਗੇ ਹਨ। 1977 ਵਲੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੂਰੀ ਵੱਧਦੀ ਗਈ।
1984 ਦੇ ਚੁਨਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਲੋਕਾਂ - ਖਾਸਕਰ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ - ਨੂੰ ਇਹ ਸੀਖ ਮਿਲੀ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੋਟ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੁਞਜੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਇੰਦਿਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਜੰਮੂ ਦੌਰਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਾਰੁਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀ ਮੌਲਵੀ ਮੋਹੰਮਦ ਫਾਰੁਖ (ਮੀਰਵਾਇਜ ਉਮਰ ਫਾਰੁਖ ਦੇ ਪਿਤਾ) ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੇਤਾ ਦੱਸਣ ਦੀ ਛਵੀ ਬਣਾਈ। ਮਾਰਚ 1987 ਵਿੱਚ ਹਾਲਤ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਆ ਗਈ ਕਿ ਸ਼ੀਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਰੈਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਯੁਨਾਈਟੇਡ ਫਰੰਟ ਨੇ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੀ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਹਿਚਾਣ ਇੱਕ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਚੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਏਧਰ ਜੰਮੂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਕਸ਼ੇਤਰਵਾਦ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀਕ ਧਾਰਮਕ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਿਕ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
== ਵਿਵਾਦ ==
ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰਾਜਾ ਹਰਿ ਸਿੰਘ ਇੱਥੇ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਨ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਸੂਬਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲੇ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾਂਫਰੇਂਸ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਨੇਸ਼ਨਲ ਕਾਂਫਰੇਂਸ) ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਸੀ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ, ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਿਲਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ (ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਧਰਮਨਿਰਪੇਕਸ਼ ਹੈ)। ਉੱਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇਹ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ - ਬਹੁਮਤ ਪ੍ਰਾਂਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹੇ (ਇਸਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਦੋ - ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਦਮਾਂ ਪਹੁੰਚਦਾ ਸੀ)। ਸੋ 1947 - 48 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਛਦਮ ਫੌਜ ਵਲੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਕਾਫੀ ਹਿੱਸਾ ਹਥਿਆਉ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਿਰਲਾਲ ਨੇਹਿਰੂ ਨੇ ਮੋਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾ ਵਲੋਂ ਵਿਵਾਦ ਜਨਮਤ - ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਲੋਂ ਸੁਲਝਾਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਕਾੱਰਵਾਈ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਅਬਦੁੱਲਾ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਹਿੱਸਾ ਬਚਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਤੱਦ ਭਾਰਤ (ਨੇਹਰੁ ਦੀ ਗਲਤੀ ਵਲੋਂ ਅਤੇ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਬਹਕਾਵੇ ਵਿੱਚ ਆਕੇ) ਇਸ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ। ਸੰਿਉਕਤਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ ਨੇ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖ ਲਈ ਦੋ ਕਰਾਰਦਾਦ (ਸੰਕਲਪ) ਪਾਰਿਤ ਕੀਤੇ: -
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਕਾਬਿਜ ਹਿੱਸੇ ਵਲੋਂ ਖਾਲੀ ਕਰੇ।
* ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਦੇਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਣ ਉੱਥੇ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਚਾਹਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਵਲੋਂ ਕਰਣਗੇ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਜਨਮਤ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਵਲੋਂ)।
ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਕਲਪ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ।
== ਭਾਰਤੀ ਪੱਖ ==
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕ੍ਰਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭੂਭਾਗ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਕੁਟਿਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉੱਥੇ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਸਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
* ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਲੋਕਤਾਂਤਰਿਕ ਅਤੇ ਚੁੱਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੰਵਿਧਾਨ - ਸਭਾ ਨੇ 1957 ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤ ਵਲੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲੇ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਨੂੰ ਮੰਜੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰਾ ਸੰਸਾਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ)
* ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸੰਪੰਨ ਅਨੇਕ ਚੁਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਵੋਟ ਪਾਕੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਥਾਈ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਹੀ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਦਲ ਵੀ * ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਧਰਮਾਧਾਰਿਤ ਦੋ - ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਣਦੇ।
* ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਸਵਾਤੰਤਰਿਅ ਅਧਿਨਿਯਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਠੀਕ ਸੀ।
* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੀ ਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਸ਼ਿਵਿਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ (ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ 1989 ਵਲੋਂ) ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭੜਕਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਆਪ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਂ ਤਾਲਿਬਾਨੀ ਅਫਗਾਨ ਹੀ ਹਨ। ਇਹ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦਿਗਭਰਮਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਜਵਾਨ ਮਿਲਕੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਧਾਰਮਕ ਲੜਾਈ ਛੇੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦਰਿੰਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ (ਹਿੰਦੁਵਾਂਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ) ਦੀ ਨਿਰਮੋਹੀ ਹਤਿਆਏ (ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ) ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਨੂੰ ਆਤੰਕਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਲੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
* ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁੱਛੇਦ 370 ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਵਾਇੱਤਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।
* ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸੀਮਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ।
==ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ==
| 