|
3)ਡਾ.ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਅਨੁਸਾਰ" ਮਿੱਥ ਦਾ ਪਸਾਰ ਬਹੁਪਰਕਾਰੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਮਾਨਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਜੇਕਰ ਰਾਤ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੱਲ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਸਮਝੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਮਿੱਥ ਸਬਦ ਦੇ ਸਰਲ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਜਾਂ ਚਿਤਾਵਣੀ ਦੇ ਹੀ ਅਰਥ ਪ੍ਦਰਸਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦਿ੍ਸਟੀ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਾਨਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰਾ ਪ੍ਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿ ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਅਸੀਮ ਸਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਭੈਭੀਤ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਤੇ ੳੁਹਨਾ ਪ੍ਤੀ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰਾਂ ਦੀਅਾਂ ਮਿੱਥਾਂ ਮਿੱਥੀਅਾਂ ਅਤੇ ੳੁਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਅਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਧਰਮ ਦੀ ਘਾੜਤ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਡਰ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ।"
====ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੱਖ==== ▼
ਮਿੱਥ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਜਟਿਲ ਹੈ। ਜਟਿਲ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ। ਵੱਖ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਮਿੱਥ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਮਿੱਥ ਦਾ ਚਿੰਤਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰਜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਪਯੋਗੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ। ਪ੍ਰਕਾਰਜੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਰਜ ਕੀ ਹੈ ? ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਸਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਪਯੋਗਤਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਿਕ ਉਪਯੋਗਤਾ ਕੀ ਹੈ ? ਮਿੱਥ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਕੀ ਹਨ ? ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਸਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਮਿੱਥ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਵੱਲ ਵਿਦਵਾਨ ਬਹੁਤ ਰੁਚਿਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਿੱਥ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਵਿੱਚ ਨਿਹਿਤ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮਿੱਥਾਂ ਨੂੰ ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਵਿਗਿਆਨ ਚੇਤਨਾ ਜਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਲਤ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਮਿੱਥ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਵਾਹਕ ਸਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਕ ਵਰਤਾਰਾ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਵਚੇਤਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾ ਸਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਮਿੱਥਾਂ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।<br />
ਡਾ. ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, “ਮਿੱਥ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ-ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਜਟਿਲ, ਬਹੁ-ਪਾਸਾਰੀ ਅਤੇ ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰਜੀ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਧਾਰਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਗਿਆਨ-ਮਾਰਗ
ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਮਿੱਥ ਦੇ ਗਹਿਰ-ਗੰਭੀਰ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋਏ।"2
According to International Encyclopedia of Social Sciences, "Myths relate how one state of affairs became another: how an unpeopled world became populated how chaos became cosmos; how immortals became mortal how the seasons come to replace a climate without seasons, how the original unity of mankind become a plurality of tribes or nations; how androgynous being become men and women, and so on myths are liminal phenomena, the are frequently told at a time or in a site that is "betwint and between."3
<br />
▲====ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੱਖ====
‘ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਅਧਰਮ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਤੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਥਾਪਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉੱਘੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਮਿੱਥ-ਕਥਾਵਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਰਾਜਾ
ਬਲਿ, ਰਾਜਾ ਜਨਕ, ਸੁਖਦੇਵ, ਚੰਦ੍ਰਹਾਂਸ, ਭਗੀਰਥ, ਨਾਰਦ, ਵਿਸ਼ਵਾਮ੍ਰਿਤ, ਵਸ਼ਿਸ਼ਠ ਆਦਿ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚਰਿੱਤਰ ਸੰਬੰਧੀ ਪੁਰਾ-ਕਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ।’
| 