ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

 

ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣੇ ਵਾਲੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿਚ '[[ਉਰਦੂ]] ‘ਭੀ ਇਕ ਐਸੀ ਬੋਲੀ ਏ ਜਿਸ ਨੇ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਰਵਾਦਾਰੀ,ਯਕਜਹਤ‏ਈ, ਕੁਸ਼ਾਦਾ ਦਿੱਲੀ,ਦਰਦਮੰਦੀ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦ‏‏ਈ ਫ਼ਜ਼ਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨੇ ਵਿਚ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਏ ਤੇ ਐਸਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਨਾ ਹੋਏ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਲਫ਼ਜ਼ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਹੀ ਲਿਸਾਨੀ ਇਤਿਹਾਦ ਦ‏‏ਈ ਨਸ਼ਾ ੰਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਨੇਂ ਕਿਉਂਜੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ 'ਅਰ' ਦੇ ਮਾਅਨੀ 'ਦਿਲ' ਨੀਂ ਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿਚ 'ਦੋ'ਕੇ ਦੋ ਹੁੰਦੇ ਨੇਂ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ ਉਰਦੂ ਦੋ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਜੋੜਨੇ ਦਾ ਨਾਂ ਅ‏‏ਏ। ਸ਼ਾਇਦ ਏਸ‏ਏ ਲਈ ਸੋਫ਼ੀਆ-ਏ-ਕਿਰਾਮ ਨੇ ਵੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਦਫ਼ ਹੀ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਨਸਾਨੀ ਯਕਜਹਤ‏ਈ ਨਵ‏‏ੰ ਫ਼ਰੋਗ਼ ਦੇਣਾ ਤੇ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਇਹਤਰਾਮ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਮੁਈਨ ਕਰਦਾ ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਅਮਲ ਪੈਰਾ ਕਰਨੇ ਦਾ ਫ਼ਰੀਜ਼੍ਹਾ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣਾ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ]] ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਇਰਸ਼ਾਦਾਤ ਵ ਪੈਗ਼ਾਮਾਤ ਨੋ‏‏ੰ ਪਹੁੰਚਾ ਨੇ ਦੇ ਲਈ ਏਸ‏ਏ ਬੋਲੀ ਨਵ‏‏ੰ ਜ਼ਰੀਅ-ਏ-ਇਜ਼ਹਾਰ ਬਣਾਇਆ।

[[ਖ਼ੁਆਜਾ ਮੁਈਨ ਉੱਦ ਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ]],[[ਖ਼ੁਆਜਾ ਬਖ਼ਤਿਆਰ ਕਾਕੀ]],[[ਨਿਜ਼ਾਮ ਉੱਦ ਦੀਨ ਔਲੀਆ]], [[ਮੇਰ ਵਾਰਿਸ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ]],[[ਗੈਸੂ ਦਰਾਜ਼]],[[ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]],[[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਤੇ [[ਬਾਬਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਬਾਬਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ]] ਵਗ਼ੈਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਗ਼ਾਮਾਤ ਤੇ ਫ਼ਰਮੋਦਾਤ ਨੋ‏‏ੰ ਬਣੀ ਨੂਹ ਇਨਸਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣੇ ਦੇ ਲਈ ਹੋਰ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਬੋਲੀ ਨੋ‏‏ੰ ਇਖ਼ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਪਸੀ ਮੇਲ ਜੋਲ ਦ‏‏ਈ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋ‏ੰ ਸਿਰ ਜ਼ਮੀਨ ਹਿੰਦ ਅਤੇ 'ਉਰਦੂ ' ਦ‏‏ਈ ਸ਼ਕਲ ਇਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹਿ‏ਈ ਸੀ।ਚੂੰਕਿ ਇਹ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਸਨੇ ਵਾਲੀ ਤਮਾਮ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਰਾਬਤਾ ਦ‏‏ਈ ਬੋਲੀ ਸੀ ਲਿਹਾਜ਼ਾ ਇਸ ਬੋਲੀ ਨੇ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਇਹਤਰਾਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋ‏ੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਬਕ ਵੀ ਸਿਖਾਇਆ।ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਦ‏‏ਈ ਤਰੀਖ਼ ਗਵਾਹ ਏ ਕਿ ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਤੇ ਮੁਸੱਨਫ਼ੀਨ ਨੇ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਮੁਤਅੱਲਕ ਨਜ਼ਮ ਵ ਨਸਰ ਵਿਚ ਜਿਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਨਕੋਸ਼ ਸਬਤ ਕੀਤੇ ਨੇਂ ਇਸ ਦ‏ਈ ਮਿਸਾਲ ਸ਼ਾ ਜ਼ੋ ਨਾਦਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਂਦੀ ਅ‏‏ਏ। ਜੇ ਉਸ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸਤਫ਼ਾ ਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਅਲੀ(ਰਜ਼ੀ.) ਵਗ਼ੈਰਾ ਦੇ ਮੁਤਅੱਲਕ ਨਾਤਾਂ ਵ ਮਨਕਬਤਾਂ ਮਿਲਦੀ ਨੇਂ ਤਾਂ ਰਾਮ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਲਈ ਨਜ਼ਮਾਂ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਂਦਿਆਂ ਨੇਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅਕੀਦਤ ਦੇ ਬੀਸ਼ ਬਹਾ ਫੁੱਲ ਨਿਸਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਮਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਰ ਮਸ਼ਰਿਕ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦ‏‏ਈ ਨਜ਼ਮ 'ਨਾਨਕ 'ਕੇ ਉਨਵਾਨ ਤੋ‏ੰ ਮਿਲਦੀ ਏ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਬਸਨੇ ਤੇ ਰਹਿਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਨੋ‏‏ੰ ਖ਼ਾਬ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਤੋ‏ੰ ਬੇਦਾਰ ਕਰਨੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ਾਤ ਵਾਹਦ ਦ‏‏ਈ ਤਾਰੀਫ਼ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਇਬਾਦਤ ਦ‏‏ਈ ਤਰਫ਼ ਦਾਅਵਤ ਦੇਣੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਏ ।ਸ਼ਾਇਰ ਮਸ਼ਰਿਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵਜੀ ਦੇ ਇਸ ਅਮਲੀ ਇਕਦਾਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੁਛ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਨੇਂ

 

ਕਦਰ ਪਹਿਚਾਣੀ ਨਾ ਆਪਣੇ ਗੌਹਰ ਯਕ ਦਾਣਾ ਕੀ

ਆਹ ਬਦਕਿਸਮਤ ਰਹੇ ਆਵਾਜ਼ ਹੱਕ ਸੇ ਬੇਖ਼ਬਰ

ਨੂਰ ਇਬਰਾਹੀਮ ਸੇ ਆਜ਼ਰ ਕਾ ਘਰ ਰੌਸ਼ਨ ਹਵਾ

ਫਿਰ ਉੱਠੀ ਆਖ਼ਿਰ ਸਦਾ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸੇ

(ਕਲੀਆਤ ਇਕਬਾਲ,ਬਾਂਗ ਦੱਰਾ,ਹਿੱਸਾ ਸੂਮ, ਸਫ਼ਾ (195

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਇਕ ਇਹ‏ਮਨਜ਼ਮ ਵਲੀ ਮੁਹੰਮਦ ਨਜ਼ੀਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦੀ ਦ‏‏ਈ ਵੀ ਏ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸੈਕੂਲਰ ਤਰਜ਼ ਫ਼ੱਕ‏ਰ ਕ‏ਏ ਸਬੱਬ ਮੁਨਫ਼ਰਦ ਹੈਸੀਅਤ ਦੇ ਹਾਮਲ ਨੇਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਨਜ਼ਮ ਕਾਅਨਵਾਨ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਮਦ੍ਹਾ' ਅ‏‏ਏ। ਇਸ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੋ‏‏ੰ ਮਰਦ ਕਾਮਲ ਦੇ ਬਜਾਏ 'ਕਾਮਲ ਰਹਿਬਰ' ਦੇ ਨਾਂ ਤੋ‏ੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਏ ਜੋ ਮਫ਼ਹੂਮ ਵ ਮਾਨੀ ਦੇ ਇਤਬਾਰ ਨੇੜੇ ਉਲਮਾਨੀ ਅ‏‏ਏ।

 

ਵੋਹ ਕਾਮਲ ਰਹਿਬਰ ਜਗ ਮੈਂ ਹੈਂ ਯੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਜੈਸੇ ਮਾਹ ਗੁਰੂ

ਮਕਸੂਦ ਮੁਰਾਦ ਉਮੀਦ ਸਭੀ ਬਰ ਲਾਤੇ ਹੈਂ ਦਿਲ ਖ਼ਾਹ ਗੁਰੂ

ਨਿੱਤ ਲੁਤਫ਼ ਵਿਕਰਮ ਸੇ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਹਮ ਲੋਗੋਂ ਕਾ ਨਿਰਬਾਹ ਗੁਰੂ

ਇਸ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕੇ ਉਸ ਅਜ਼ਮਤ ਕੇ ਹੈਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ

(ਕਲੀਆਤ ਨਜ਼ੀਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦੀ)

 

ਵਲੀ ਮੁਹੰਮਦ ਨਜ਼ੀਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦੀ ਦ‏‏ਈ ਨਜ਼ਮ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਮਦ੍ਹਾ' ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ, ਅਰਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਔਰ ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਹੁਨਰ ਮਨਦਾਨਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਏ ।ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਖ਼ਸੂਸੀਆਤ ਵ ਅਮਤਿਆਜ਼ਾਤ ਨੋ‏‏ੰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਪੀਰਾਏ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅ‏‏ਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸਚਾਈ ਅਤੇ ਮੁਬਨੀ ਏ ।

ਔਰ ਸੇਵਕ ਹੋ ਕਰ ਅੰਨ ਕੇ ਹੀ ਹਰ ਸੂਰਤ ਬੀਚ ਕਿਹਾ ਤੇ ਹੈਂ

ਕਰ ਆਪਣੀ ਲੁਤਫ਼ ਵ ਇਨਾਇਤ ਸੇ ਸੁੱਖ ਚੈਨ ਇਸੇ ਦਿਖਲਾ ਤੇ ਹੈਂ

ਹਰ ਆਨ ਗੁਰੂ ਨੇ ਦਿਲ ਉਨ ਕਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਵਕਤ ਕੀਆ ਔਰ ਸ਼ਾਦ ਕਿਆ

ਇਸ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕੇ ਉਸ ਅਜ਼ਮਤ ਕੇ ਹੈਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ

ਨਜ਼ੀਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦੀ ਨੇ ਇਸ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨ ਦਲਾਨੇ ਦ‏‏ਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਏ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਸੱਚੇ ਦਿਲ ਤੋ‏ੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੋ‏‏ੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਕ‏ਏ ਉਸ ਦਾ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਲਗਾਇਆ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦ‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵ ਸ਼ਾਦਮਾਨੀ ਤੋ‏ੰ ਅਤੇ ਹੋਏ ਗਈ।ਨਜ਼ੀਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਮਦ੍ਹਾ ਸਰਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੁਛ ਐਵੇਂ ਗੋਇਆ ਨੇਂ

ਸਭ ਮਣਕੇ ਮਕਸਦ ਭਰ ਪਾਏ ਖ਼ੁਸ਼ ਵਕਤੀ ਕਾ ਹਨਗਾਮ ਲਿਆ

ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਧਿਆਣ ਲੱਗਾ ਜਿਸ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਕਾ ਨਾਮ ਲਿਆ

ਆਨੰਦ ਇਨਾਇਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਸਭ ਮਨ ਕੀ ਚਿੰਤਾ ਹਰ ਤੇ ਹੈਂ

ਇਸ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕੇ ਉਸ ਅਜ਼ਮਤ ਕੇ ਹੈਂ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ

ਨਜ਼ੀਰ ਅਕਬਰਾਬਾਦੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿਫ਼ਾਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਏ ਇਸ ਦ‏ਈ ਤਸਦੀਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਮਤਾਲੇ ਤੋ‏ੰ ਵੀ ਬਦਰ ਜਾਏ ਉੱਤਮ ਹੁੰਦੀ ਏ ।ਜ਼ਾਹਰ ਏ ਕਿ ਅਜ਼ੀਮ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸਭ ਤੋ‏ੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਾਡੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਤੋ‏ੰ ਨੇੜੇ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਪੰਜ ਸਦੀ ਤੋ‏ੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਨਈਂ ਏ ਲਿਹਾਜ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਤਾਲੀਮਾਤ ਤਰੀਖ਼ ਨਗਾਰਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਅ‏‏ਏ।

ਜਾਵੇਦ ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ ਦਾ ਸ਼ੁਮਾਰ ਉਰਦੂ ਦੇ ਮੁਅਤਬਿਰ ਸ਼ਾਇਰ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਅਤੇ ਗਲਹਾਏ ਅਕੀਦਤ ਨਿਸਾਰ ਕੀਤੇ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਜ਼ਮ 'ਜ਼ਿਕਰ ਨਾਨਕ'ਕੇ ਉਨਵਾਨ ਤੋ‏ੰ ਮਿਲਦੀ ਏ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਕੁਛ ਐਵੇਂ ਗੋਇਆ ਨੇਂ

ਫਿਰ ਮੈਂ ਲਵਾ ਵ ਕਲਮ ਉਠਾਤਾ ਹੂੰ

ਨਿਕਹਤ ਨੌ ਬਹਾਰ ਆਈ ਹੈ

ਦਰਦ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਕਾਪੀਕਰ ਹੈ

ਵੋਹ ਗੁਰੂ ਇਕ ਦਿਮਾਗ਼ ਰੌਸ਼ਨ ਹੈ

(ਆਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇਹਲੀ,ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੰਬਰ,ਨਵੰਬਰ 1969، ਸਫ਼ਾ 3)

 

 

ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਮੰਨਣੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਖੁੱਲਾ ਰਹਿਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਦਲੀਲ ਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਮਜ਼ਹਬ ਦ‏‏ਈ ਤਫ਼ਰੀਕ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੇ ਦੇ ਲਈ ਮਹਿਜ਼ ਕੱਲ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੀ ਨਈਂ ਲਿਆ ਬਲਕਿ ਅਮਲੀ ਸਬੂਤ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਇਹੀ ਨਈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਬਾਲਾ ਜੀ ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਮਜ਼ਹਬ ਨਾਲ਼ ਤਾਅਲੁੱਕ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਤੇ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਅਲੁੱਕ ਮਜ਼ਹਬ ਇਸਲਾਮ ਤੋ‏ੰ ਸੀ ਦੋਨਾਂ ਨਵ‏ੰ ਇਕ ਨਾਲ਼ ਰੱਖਦੇ ਇਨਸਾਨੀ ਯਕ ਜਾ‏ਤੀ ਵ ਅਖ਼ਵਤ ਦਾ ਜੋ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਏ ਇਸ ਦ‏ਈ ਮਿਸਾਲ ਨਾਯਾਬ ਨਈਂ ਤਾਂ ਕਮਿਆਬ ਜ਼ਰੂਰ ਏ

ਸਭ ਹੈਂ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਕੇ ਗਹੁ ਅਰੇ

ਅਣ ਮੈਂ ਗੂੰਜੇ ਹੈ ਵੋਹ ਮਧੁਰ ਬਾਣੀ

ਹੱਕ ਕਾ ਪ੍ਰਚਮ ਬੁਲੰਦ ਉਸ ਨੇ ਕਿਆ

ਦਰਸ ਤੌਹੀਦ ਕਾਦੀਆ ਸਭ ਕੁ

(ਇਜ਼ਾ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਲੀਮਾਤ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਅਖ਼ਵਤ ਵਭਾਈ ਚਾਰੇ ਦ‏‏ਈ ਫ਼ਜ਼ਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨੇ ਵਿਚ ਜੋ ਸਈਦ ‏‏ਈ ਇਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਮਯਾਬੀ ਵ ਕਾਮਰਾਨੀ ਵੀ ਨਸੀਬ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਿਚ ਦੋਨੇ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਇਨਸਾਨ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੋ‏‏ੰ ਅਕੀਦਤ ਵਾਹਤਰਾਮ ਦ‏‏ਈ ਨਜ਼ਰ ਤੋ‏ੰ ਦੇਖਦੇ ਨੇਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਸ਼ਾਨ ਵਿਚ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਨਜ਼ ਰਾਨ-ਏ-ਅਕੀਦਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਂਦੇ ਨੇਂ।ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਮੁਨੱਵਰ ਲਖਨਵੀ ਲਿਖਦੇ ਨੇਂ

ਖਾ ਨਿੱਕਾ ਹੂੰ ਮੈਂ ਤਾਜ਼ੀਮ ਨਾਨਕ ਕੀ ਥੀ

ਪਾਕ ਸੇ ਪਾਕ ਤਨਤੀਮ ਨਾਨਕ ਕੀ ਥੀ

ਦਰਸ ਨਾਨਕ ਕਾ ਤਾਲੀਮ ਨਾਨਕ ਕੀ ਥੀ

ਮੰਜ਼ਲਤ ਯੇ ਬਣਾਏ ਮਬਾ ਹਾਤ ਹੈ

(ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾ ਜ਼ਹੂਰ ਮੁਕੱਦਸ,ਆਜ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇਹਲੀ,ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੰਬਰ ਨਵੰਬਰ1969، ਸਫ਼ਾ (25

 

 

ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਏ ਕਿ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਨੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦ‏‏ਈ ਭਲਾਈ ਹੀ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਕਵਾਲ ਵ ਆਮਾਲ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਨੇਕ ਸੱਚੇ ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਰਾਸਤੇ ਦ‏‏ਈ ਹੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਕਰਦੇ ਨੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਕਵਾਲ ਵ ਆਮਾਲ ਤੇ ਅਫ਼ਆਲ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਸਿੱਧੇ ਤੇ ਸੱਚੇ ਰਾਸਤੇ ਅਤੇ ਚੱਲਣੇ ਦ‏‏ਈ ਤਲਕੀਨ ਦ‏‏ਈ ਬਿਸਮਿਲ ਸਈਦੀ ਦਹਲਵੀ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸਦਾਕਤ ਅਤੇ ਮੁਬਨੀ ਏ

ਹਕੁਮਤ ਸੇਵਾ ਹਕੁਮਤ ਹੈ ਜੋ ਆਮਾਲ ਮੈਂ ਹੈ

ਵੋਹ ਕਲ ਹੋ ਤੇਰਾ ਕਿ ਅਮਲ ਹੋ, ਨਾਨਕ

(ਰੁਬਾਈਆਤ)

 

ਬਿਸਮਿਲ ਸਈਦੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੋ‏‏ੰ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਬੇ ਮਿਸਲ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਅਜ਼ਮਤ ਵ ਜਲਾਲਤ ਦਾ ਐਤਰਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਏ ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮੁਤਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਤਾਂ ਮਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਖ਼ਮ ਨਈਂ ਹੋਏ ਬਲਕਿ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸੂਰਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾ ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵੀ ਆਪ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਵਿਚ ਝੁਕ ਗਏ ਚੁਨਾਂਚਿ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਵਾਰਸੀ ਦਹਲਵੀ ਐਵੇਂ ਗੋਇਆ ਨੇਂ

(ਬਾਬਾ ਗੁਰੂਨਾਨਕ)

 

ਇਨਸਾਨਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾ ਹੋ ੰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਸਿਰ ਨਿਆਜ਼ ਖ਼ਮ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਜਹਾਲਤ ਵ ਤਾਰੀਕੀ ਤੋ‏ੰ ਕਢ ਕ‏ਏ ਖ਼ਾਬ ਗ਼ਫ਼ਲਤ ਤੋ‏ੰ ਬੇਦਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਹ ਬਾਵਰ ਕਰਾਇਆ ਕਿ ਖ਼ੁਦਾ ਹੀ ਇਬਾਦਤ ਦੇ ਲਾਇਕ ਏ ਤੇ ਸਭੀ ਦਾ ਪਰਵਰਦਿਗਾਰ ਜ਼ਾਤ ਵਾਹਦ ਹੀ ਏ ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਮੁਜ਼ਤਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਖ਼ਿਦਮਾਤ ਦਾ ਐਤਰਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਏ

ਤੀਰਗੀ ਦੂਰ ਹੋਈ ਫੈਲ ਗਿਆ ਨੂਰ ਹੀ ਨੂਰ

ਇਕ ਤਜਲੀ ਸੇ ਹਵਾ ਸੀਨ-ਏ-ਗੀਤੀ ਮਾਅਮੂਰ

ਇਕ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ਾ ਅਬਦੀਤ ਕਾ ਸ਼ਊਰ

ਹੱਕ ਕੀ ਤਾਲੀਮ ਸੇ ਇਨਸਾਨ ਕੁ ਜਬ ਗਿਆਨ ਹਵਾ

(ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਮੁਰਸ਼ਦ ਕਾਮਲ )

 

ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮਾਤ ਕਸੀ ਇਕ ਮਜ਼ਹਬ ਤੇ ਮਕਤਬ-ਏ-ਫ਼ਿਕਰ ਦੇ ਲਈ ਮਖ਼ਸੂਸ ਨਾ ਸੀ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮਾਤ ਤੇ ਆਮਾਲ ਵ ਅਫ਼ਆਲ ਵਿਚ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪੁਨ੍ਹਾਂ ਏ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸੀ ਇਕ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦ‏‏ਈ ਭਲਾਈ ਪੇਸ਼-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਰੱਖੀ ਬਲਕਿ ਤਮਾਮ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦ‏‏ਈ ਭਲਾਈ ਤੇ ਫ਼ਲਾਹ ਵ ਬਹਬੋਦ ਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਚੁਨਾਂਚਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮਾਤ ਦੇ ਆਲਮਗੀਰ ਹੁਣੇ ਦਾ ਐਤਰਾਫ਼ ਜਨਾਬ ਅੱਲ੍ਹਾ ਯਾਰ ਖ਼ਾਂ ਜੋਗੀ ਨੇ ਕੁਛ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਏ

ਉਲਫ਼ਤ ਇੰਸਾਂ ਕੀ ਜੀਤੀ ਜਾਗਤੀ ਤਸਵੀਰ ਥੀ

ਇਕ ਮਜ਼ਹਬ ਕੇ ਲੀਏ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਾ ਥੀ ਮਹਿਦੂਦ ਵੋਹ

(ਨਾਨਕ ਆਜ਼ਮ )

 

ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿਚ ਨੁਮਾਇਆਂ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਲ ਕਰਨੇ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਬਿਸਮਿਲ ਇਮਨ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਵੀ ਨਾਂ ਅ‏‏ਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਹਰੂਫ਼ ਦ‏‏ਈ ਤਸ਼ਰੀਹ ਸ਼ਿਅਰ ਵਿਚ ਐਵੇਂ ਨਜ਼ਮ ਕੀਤਾ ਏ

ਹੈ ਅਲਫ਼ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅਕਬਰ ਕਾ ਇਲਮ ਬਾ ਕਰੋ ਫ਼ਰ

ਕਣ ਕੁ ਉਲਟਾ ਸਾਫ਼ ਤੇਰਾ ਨੂਨ ਕਾਫ਼ ਆਇਆ ਨਜ਼ਰ

ਮਰ ਹਿੱਬਾ ਏ ਆਲੀ ਚਸ਼ਮ ਆਲੀ ਨਸਬ ਆਲੀ ਗਹਿਰ

ਚਾਰ ਦਾਨਗ ਆਲਮ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਕੀ ਕਿਆ ਧੂਮ ਹੈ

(ਮੁਸੱਦਸ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦ‏‏ਈ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਵ ਰਹਿਬਰੀ ਜਿਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਉਸ ਦਾ ਐਤਰਾਫ਼ ਹਰ ਮਕਤਬ-ਏ-ਫ਼ੱਕ‏ਰ ਕ‏ਏ ਅਫ਼ਰਾਦ ਨੇ ਕੀਤਾ ਅ‏‏ਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਲਿਹ ਆਮਾਲ ਵ ਅਫ਼ਆਲ ਦੇ ਸਬੱਬ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਹਰ ਦਿਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਨਈਂ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਸਭੀ ਕੁ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਏ ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਸ਼ਫ਼ਕਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਡੇਰਾ ਗ਼ਾਜ਼ੀ ਖ਼ਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ

(ਨਜ਼ਰ ਅਕੀਦਤ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਤਮਾਮ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਮੁਸਾਵਾਤ ਦਾ ਦਰਸ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਬਾਵਰ ਕਰਾਇਆ ਕਿ ਮਖ਼ਲੂਕ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਖ਼ਿਦਮਤ ਹੀ ਅਸਲਾ ਇਬਾਦਤ ਏ ਚੁਨਾਂਚਿ ਖ਼ਮੋਸ਼ ਸਰਹੱਦੀ ਨੇ ਆਪ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮਾਤ ਵ ਅਫ਼ਕਾ ਰੱਦ ‏‏ਈ ਤਰਜਮਾਨੀ 'ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ 'ਕੇ ਉਨਵਾਨ ਤੋ‏ੰ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਕੁਛ ਐਵੇਂ ਕੀਤਾ ਏ

ਤਫ਼ਾਵਤ ਜੋ ਰੂਹ ਰਖਤੇ ਹੈਂ ਇਨਸਾਨੋ ਮੈਂ ਕਾਫ਼ਰ ਹੈਂ

ਅਮਲ ਸੇ ਬੰਦ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ ਭੀ ਹੈ ਸ਼ੀਤਾਂ ਭੀ

ਅਮਲ ਕੇ ਸੋਜ਼ ਸੇ ਰੂਹ ਵਦਲ ਆਦਮ ਮੁਨੱਵਰ ਹੈਂ

ਤੁਰੀ ਤਾਲੀਮ ਥੀ ਯੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੱਚ ਹੈ ਹਕੀਕਤ ਹੈ

(ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ)

 

ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨਾ ਮੇਰੂ ਗ਼ਰੀਬ,ਅਦਨਾ ਵਾਅਲਾ ਦਾ ਤਸੱਵਰ ਹਰਗਿਜ਼ ਜ਼ਾਇਜ਼ ਨਈਂ ਅਲਬੱਤਾ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਕਿਰਦਾਰ ਤੇ ਇਲਮ ਦੇ ਸਬੱਬ ਤਾਂ ਲਾਇਕ ਤਾਜ਼ੀਮ ਵ ਤਕਰੀਮ ਹੋਏ ਸਕਦਾ ਏ ਲੇਕਿਨ ਬਾ ਹੈਸੀਅਤ ਇਨਸਾਨ ਤਮਾਮ ਇਨਸਾਨ ਬਰਾਬਰ ਨੇਂ ਤੇ ਇਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਦਰਸ ਦਿੱਤਾ।ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਏ ਕਿ ਆਪ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਾਤ ਵਾਲਾ ਸਿਫ਼ਾਤ ਜਿਹਲ ਦ‏‏ਈ ਤਾਰੀਕੀ ਨਵ‏‏ੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੇ ਦਾ ਸਬੱਬ ਸੀ ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਮਿੱਤਰ ਨਕੋਦਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਏ

ਸਿਰ ਬਾ ਸਿਰ ਇਕ ਨੂਰ ਪੈਕਰ ਥੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕੀ ਜ਼ਾਤ

ਮਖ਼ਜ਼ਨ ਮਿਹਰ ਵਫ਼ਾ,ਮਜਮੂਆ-ਏ-ਸਿਦਕ ਵ ਸਫ਼ਾ

(ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਾਤ ਵਾਲਾ ਸਿਫ਼ਾਤ ਜਦੋ‏ੰ ਮਜਮੂਆ-ਏ-ਸਿਦਕ ਵਸਫ਼ਾਹੇ ਤਾਂ ਐਸੀ ਹਸਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰ ਜ਼ਮੀਨ ਹਿੰਦ ਨੋ‏‏ੰ ਨਾਜ਼ ਕਿਊ‏ੰ ਕਰ ਨਾ ਹੋਏ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਮੀਮਨਤ ਲਜ਼ੋਮ ਤੋ‏ੰ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਨਵ‏‏ੰ ਉਹ ਇੱਜ਼ਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਮੀਨ ਕਾਬਲ ਰਸ਼ਕ ਬਣ ਗਈ ਚੁਨਾਂਚਿ ਇੰਦਰਜੀਤ ਗਾਂਧੀ ਕਹਿੰਦਾ ਏ

ਫ਼ਖ਼ਰ ਆਲਮ, ਨਾਜ਼ਸ਼ ਹਿੰਦੂ ਸੱਤਾਂ

ਜ਼ਾਤ ਤੇਰੀ ਮਾਐ-ਏ-ਤੱਕਦੀਸ ਥੀ

(ਜ਼ਾਤ ਨਾਨਕ )

 

ਮੰਦਰਜਾ ਬਾਲਾ ਅਸ਼ਆਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਸਿਫ਼ਾਤ ਵ ਕਮਾਲਾਤ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਬਾਵਰ ਕਰਾਇਆ ਏ ਕਿ ਆਪ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਖ਼ਵਤ ਵ ਮੁਸਾਵਾਤ ਦਾ ਦਰਸ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇਛੂ ਤਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਮੁਆਸ਼ਰਾ ਵਿਚ ਉਹ ਇੱਜ਼ਤ ਵ ਵਕਾਰ ਦਿਲਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਉਹ ਮੁਸਤਹਿਕ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਅਮਲ ਖ਼ੈਰ ਦੇ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਗੋਸ਼ੇ ਗੋਸ਼ੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕੀਤਾ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਏ

 

(ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਕੀ ਆਮਦ)

 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਸ਼ਦਾਇਦ ਵ ਮਸਾਇਬ ਮਖ਼ਲੂਕ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਬਿਹਤਰੀ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਉਹ ਖ਼ਲਕ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਬਹਬੋਦੀ ਵ ਫ਼ਲਾਹ ਦੇ ਲਈ ਹੁਮਾ ਵਕਤ ਨੋ‏‏ੰ ਸ਼ਾਂ ਰਹੇ।ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਸੋਢੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਏ

ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਏ ਕਿ ਖ਼ਾਤੀ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਫ਼ਹਿਮ ਵ ਇਦਰਾਕ ਤੋ‏ੰ ਬੁਲੰਦ ਤੁਰ ਜ਼ਾਤ ਪਰਵਰਦਿਗਾਰ ਏ ਤੇ ਕਾਇਨਾਤ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ ਵਿਚ ਇਸ ਦ‏ਈ ਜੋ ਹਿਕਮਤਾਂ ਪੋਸ਼ੀਦਾ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿਕਮਤਾਂ ਤੋ‏ੰ ਖ਼ੁਦਾ ਹੀ ਕਮਾ ਹੱਕਾ ਵਾਕਫ਼ ਏ ।ਇਸ ਨੇ ਉਸ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੁੰਤਖ਼ਬ ਬੰਦਿਆਂ ਨੋ‏‏ੰ ਏਸ‏ਏ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਏ ਕਿ ਕਾਇਨਾਤ ਦੇ ਜ਼ਰੇ ਜ਼ਰੇ ਤੇ ਹਰ ਕਤਰਾ ਵਿਚ ਜੋ ਹਿਕਮਤਾਂ ਨੇਂ ਇਸ ਤੋ‏ੰ ਇਨਸਾਨ ਨਵ‏‏ੰ ਮੁਤਾਅਰਫ਼ ਕਰਾਵਾਂ ਤਾਕਿ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਾਤ ਦਾ ਇਰਫ਼ਾਨ ਹੋਏ ਸੁੱਕ‏‏ਏ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਬਾਤਿਲ ਸੁਰੰਗਾਂ ਹੋਏ ਜਾਏ ਤੇ ਹੱਕ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੋਏ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਹੁਨਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰੀ ਦੇ ਬਕੌਲ

(ਗੁਰੂਨਾਨਕ )

 

ਸਰਜ਼ਮੀਨ ਹਿੰਦ ਪਰ ਇਕ ਵਕਤ ਐਸਾ ਵੀ ਸੀ ਜਦੋ‏ੰ ਕਿ ਜਹਾਲਤ ਦ‏‏ਈ ਘਟਾ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਕਿਆਮਤ ਖ਼ੇਜ਼ ਆਲਮ ਸੀ ਏਦਾਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਗੁਰੂਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਾਲੀਮਾਤ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਤੋ‏ੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਲੂਬ ਨੋ‏‏ੰ ਰੌਸ਼ਨ ਵਮਨੋਰ ਕੀਤਾ ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਜਗਨ ਨਾਥ ਆਜ਼ਾਦ ਗੋਇਆ ਨੇਂ

ਦਿਆਰ ਹਿੰਦ ਪਰ ਬਰਸਾ ਮਹਿਤ ਬਿੱਕਰਾਂ ਹੋ ਕਰ

ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪੰਜਾਬ ਕੀ ਤਕਦੀਰ ਕਿਆ ਕਹੀਏ

(ਨਾਨਕ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੁਦਾਏ ਵਾਹਦ ਦ‏‏ਈ ਇਬਾਦਤ ਦ‏‏ਈ ਤੁਰ ਗ਼ੈਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫ਼ਿਤਨਾ ਵ ਫ਼ਸਾਦ ਤੋ‏ੰ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਤਾਕਿ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਸਲ੍ਹਾ ਵ ਸਲਾਮਤੀ ਤੇ ਅਮਨ ਵ ਆਸ਼ਤੀ ਦਾ ਗਹੁ ਇਰਾ ਬਣ ਜਾਏ ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਗੌਹਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰੀ ਲਾਹੌਰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ

ਏ ਹਕੀਕਤ ਕੈਸ਼, ਏ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ

ਲੋਗ ਤੇਰੀ ਅਜ਼ਮਤੋਂ ਕੇ ਮਾਤਰਫ਼

 

ਸੱਚ ਤਾਂ ਇਹ ਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋ ਅਮਲ ਤੋ‏ੰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਵ‏‏ੰ ਜੋ ਪੈਗ਼ਾਮ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਐਸਾ ਪੈਗ਼ਾਮ ਸੀ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਲਈ ਨਫ਼ਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਅਜ਼ਮਤ ਵ ਮੰਜ਼ਲਤ ਨੋ‏‏ੰ ਦੇਖ ਕ‏ਏ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਬਕੌਲ ਸਾਹਿਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਪੂਰੀ

ਐਸਾ ਮੁਰਸ਼ਦ ਕਿ ਜੁੱਸੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਕਾਮਲ ਮਾਏਂ

(ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ)

 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ, ਅਫ਼ਆਲ ਵ ਆਮਾਲ ਤੇ ਅਕਵਾਲ ਅੱਜ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਲਈ ਤੱਵਜਾ ਦਾ ਮਰਕਜ਼ ਨੇਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਜਿਸ ਕਦਰ ਖ਼ੂਬੀਆਂ ਤੇ ਅਛਾਈਆਂ ਸਨ ਉਸ ਦਾ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਇਰ, ਖ਼ੁਤਬਾ ਤੇ ਨਸਰ ਨਗਾਰਾਂ ਦੇ ਹੇਤ-ਏ-ਤਹਿਰੀਰ ਵ ਤਕਰੀਰ ਤੋ‏ੰ ਬਾਹਰਾ ‏‏ਏ। ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਫ਼ੈਜ਼ ਸਰਹੱਦੀ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਦਰੁਸਤ ਏ

ਚਾਂਦ ਤਾਰੋਂ ਮੈਂ ਜ਼ਿਆ ਤੇਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ

ਨਾਰ-ਏ-ਹੱਕ ਥੀ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਗੁਰੂਨਾਨਕ ਜੀ

ਕਿਤਨੀ ਜਾਜ਼ਿਬ ਥੀ ਅਦਾ ਤੇਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ

ਸਾਰੇ ਆਲਮ ਕੁ ਮੁਨਾਸਬ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤ ਤੇਰੀ

ਗੁਰੂਨਾਨਕ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਜਾਜ਼ਿਬ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵ ਆਮਾਲ ਦ‏‏ਈ ਬਦੌਲਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਅਪਣਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਥਾਹ ਯਹੀ ਨਈਂ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਆਖ਼ਰੀ ਰਸੂਮਾਤ ਦੇ ਫ਼ਰੀਜ਼ੇ ਨੋ‏‏ੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣੇ ਦੇ ਲਈ ਬਾਹ‏ਮ ਨਜ਼ ਆ ਕਰਨੇ ਤੋ‏ੰ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਤਾਂ ਕਸੀ ਖ਼ਾਸ ਮਜ਼ਹਬ ਵ ਮਲਤ ਦ‏‏ਈ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਦੇ ਲਈ ਨਾ ਆਏ ਸਨ ਬਲਕਿ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਤਮਾਮ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਸਹੀ ਤੇ ਸੁੱਚਾ ਰਾਸਤਾ ਦਿਖਾਣੇ ਦ‏‏ਈ ਗ਼ਰਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਆਏ ਸਨ ਲਿਹਾਜ਼ ਬਕੌਲ ਵੈਦ ਪਾਲ਼ ਕੌਸ਼ਲ ਅੰਬਾਲਵੀ

ਔਰ ਜਬ ਪੜਤਾਲ ਕੀ ਤੋ ਇਕ ਦਾਣਾ ਕੰਮ ਨਾ ਥਾ

ਨਾਸ਼ ਪਰ ਤੇਰੀ ਲੜੇ ਥੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਹਨਦੋ ਮਗਰ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਅੱਲਾਮਾ ਮੁਨੱਵਰ ਲਖਨਵੀ,ਅਬਰਾਰ ਅਹਸਨੀ ਗਨੌਰੀ, ਸਾਹਿਰ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਪੂਰੀ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਮਨਸੂਰ, ਸਗ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਸੂਫ਼ੀ, ਸਾਬਰ ਅਬੋਹਰੀ,ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕੋਸ਼ਾਂ, ਮਸਰੂਰ ਲਖਨਵੀ, ਆਰ,ਏਸ, ਕੌਸਰ, ਸੱਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲਿਕ,ਹਰੀ ਚੰਦ ਗਿੱਲ,ਤਾਲਿਬ ਸ਼ਮਲਵੀ, ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਮਨਸੂਰ, ਇਸ਼ਰਤ ਲੁਧਿਆਣਵੀ ਅਖ਼ਤਰ ਰਜ਼ਵਾਨੀ ਵਗ਼ੈਰਾ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਖ਼ਿਰਾਜ-ਏ-ਅਕੀਦਤ ਜਿਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਏ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਵਖ਼ਿਆਲਾਤ ਦ‏‏ਈ ਅੱਕਾਸੀ ਹੀ ਨਈਂ ਕਰਦੇ ਬਲਕਿ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਸ਼ਾਇਕੀਨ ਦੇ ਲਈ ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਤਲਾਜ਼ਮਾਤ ਔਰ ਫ਼ਨੀ ਵ ਫ਼ਿਕਰੀ ਇਸਰਾਰ ਵ ਰਮੂਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਵੀ ਕਰਾਂਦੇ ਨੇਂ।ਯਕੀਨਨ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਇਹ ਅਸ਼ਆਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਖ਼ਿਰਾਜ-ਏ-ਅਕੀਦਤ ਹੀ ਨਈਂ ਬਲਕਿ ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਖ਼ਜ਼ੀਨੇ ਵੀ ਨੇਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋ‏ੰ ਸ਼ਾਇਰ ਕੁ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦ‏‏ਈ ਫ਼ਨੀ ਬਾਰੀਕੀਵ‏ੰ ਨਵ‏‏ੰ ਸਮਝਣੇ ਦਾ ਮੌਕਾ ਵੀ ਫ਼ਰਾਹ‏ਮ ਹੁੰਦਾ ਏ

(ਇਜ਼ਾ)

 

ਦਰਸ਼ਨ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਅਜ਼ਮ ਬਾਲਜਜ਼ਮ ਦਾ ਗੁਣ ਗਾਣ ਗਾਂਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮਾਤ ਅਤੇ ਕੁਛ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਏ

ਨਾ ਜਾਏਗਾ ਜੋ ਕਭੀ ਵੋਹ ਤਰਾ ਉਜਾਲਾ ਹੈ

ਅਜ਼ੀਮ ਦਿਲ ਤਰਾ ਵੋਹ ਸਿਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਕਾ ਪਿਆਲਾ ਹੈ

ਜੋ ਨਫ਼ਰਤੋਂ ਕੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪਿਆਰ ਦੇਣੇ ਵਾਲਾ ਹੈ

ਹਯਾਤ ਕੇ ਲੀਏ ਮੀਨਾਰ ਆਗਹੀ ਹੈ ਤੋ

(ਇਜ਼ਾ)

ਉਰਦੂ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਨਜ਼ਮ ਸੱਯਦ ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਦ‏‏ਈ ਮਿਲਦੀ ਏ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਿਆ ਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦ‏‏ਈ ਮਦ੍ਹਾ ਵ ਤੌਸੀਫ਼ ਇਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੋ‏ੰ ਹੋਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦ‏‏ਈ ਮੁਕੰਮਲ ਤਸਵੀਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆ ਜਾਏ ਸੱਯਦ ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਆਪਣੀ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਵ ਕਾਮਰਾਨ ਨਜ਼ਰ ਆਂਦੇ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਵਰਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਪੈਦਾ ਨਈਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਐਸੀ ਬਾ ਅਜ਼ਮਤ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਖ਼ਿੱਤਾ ਨੋ‏‏ੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੀ ਏ ਇਹ ਸਿਰ ਜ਼ਮੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦ‏‏ਈ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਿਸਮਤੀ ਏ ਕਿ ਐਸੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਇਸ ਅਜ਼ੀਮ ਅਵਤਾਰ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦ‏‏ਈ ਹਕੀਕਤ ਤੋ‏ੰ ਵਾਕਫ਼ ਕਰਾਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਏ

( ਰਹਨਮਾਏ ਤਾਲੀਮ,ਦੇਹਲੀ,ਅਪ੍ਰੈਲ 2001، ਸਫ਼ਾ 9)

 

ਸੱਯਦ ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਸਵਾਨ੍ਹਿ ਨਜ਼ਮ 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ' ਵਿਚ ਐਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ

ਤੋ ਕਾਲੂ ਚੰਦ ਕੇ ਘਰ ਮੈਂ ਉਜਾਲਾ ਨੂਰ ਕਾ ਫੈਲਾ

ਜਹਾਂ ਕੀ ਬੇ ਸੁਬਹਤੀ ਪਰ ਹੰਸੇ ਜਬ ਆਪ ਇਕਦਮ ਸੇ

ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਮਾਂ ਵਿਦਾਈ ਦੋਸਤਾਂ ਕਰਬਾਂ ਹੋਈਂ ਝਿੰਮ ਸੇ

ਹਸੂਲ ਇਲਮ ਮੈਂ ਨਿਕਲੇ,ਤੋਤੇ ਮੰਜ਼ਿਲ ਪਾ ਕੀ ਮੰਜ਼ਿਲ

ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਕਿਤ‏ਈ ਜਾਏ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਤਲਵੰਡੀ ਦੇ ਜ਼ਕ‏ਰ ਕ‏ਏ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਪ ਕਾਲੂ ਮਹੱਤ‏ਅ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ‏‏ਈ ਮਾਂ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਦ‏‏ਈ ਬੇ ਇੰਤਹਾ ਮੁਹੱਬਤ ਨੋ‏‏ੰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਨਜ਼ਮ ਕੀਤਾ ਏ ਤੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੋ‏‏ੰ ਦੁਨੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖ਼ਲਕ ਵ ਅਖ਼ਲਾਕ,ਤਾਲੀਮਾਤ ਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਦ‏‏ਈ ਵਹਦਾਨੀਅਤ ਦੇ ਤਸੱਵਰ ਤੋ‏ੰ ਆਸ਼ਨਾ ਕੁਰਾਨੇ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਪਹਿਚਾਨਾ

ਇਸੀ ਤਹਿਕੀਕ ਪਰ ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਹੈ ਇਨ ਕੁ ਗੁਰੂ ਮਾਨਾ

ਜ਼ਮਾਨਾ ਪਾਂਚ ਸੌ ਸਾਲੋਂ ਕਾ ਗੁਜ਼ਰਾ ਹੈ ਮਗਰ ਫਿਰ ਭੀ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਪੈਗ਼ਾਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨਾ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ ਏ ਨਾ ਮੁਸੱਲਮਾ‏ਨ ਬਲਕਿ ਸਭ ਇਨਸਾਨ ਨੇਂ ਤੇ ਮਜ਼ਹਬ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਜਲ਼ ਕ‏ਏ ਰਹਿਣੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦਾ ਏ ਉਹ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਤਫ਼ਰਕਾ ਤੇ ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਦਾ ਹੁਕਮ ਨਈਂ ਦਿੰਦਾ ਬਕੌਲ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ

ਇਸੇ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਕੌਮੋਂ ਨੇ ਜਿਸ ਜਿਸ ਨਾਮ ਸੇ ਚਾਹਾ

ਕੋਈ ਮਜ਼ਹਬ ਸਿਖਾਏ ਬੇਰ ਯੇ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹਮਦਮ

ਦਲੀਲੀਂ ਲਾਖ ਕੋਈ ਦੇ ਨਹੀਂ ਮਾਏਂਗੇ ਹਰਗਿਜ਼ ਹਮ

ਕਰੋ ਤਾਜ਼ੀਮ ਹਰ ਮਜ਼ਹਬ ਕੀ ਹੈ ਪੈਗ਼ਾਮ ਨਾਨਕ ਕਾ

ਮਜ਼ਹਬ ਅਖ਼ਵਤ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਰਵਾਦਾਰੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੰਦਾ ਏ ਤੇ ਤਮਾਮ ਮਜ਼ਾਹਬ ਦੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦ‏‏ਈ ਫ਼ਲਾਹ ਵਬਹਬੋਦ ਦੇ ਖ਼ਵਾਹਾਂ ਨੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਐਥ‏ਏ ਕਾਲੇ ਗੋਰੇ ਅਦਨਾ ਵਾਅਲਾ ਦਾ ਕੋਈ ਇਮਤਿਆਜ਼ ਨਈਂ ਬਲਕਿ ਇਨਸਾਨੀ ਕਦਰਾਂ ਦ‏‏ਈ ਮਹਾਫ਼ਜ਼ਤ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਵ ਬਹਬੋਦ ਹੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਕਸਦ ਅ‏‏ਏ। ਜਿੱਦਾਂ ਕਿ ਸੱਯਦ ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਏ

ਮੁਏ ਇਰਫ਼ਾਨ ਪੈਣਾ ਔਰ ਪਲਾਣਾ ਉਨ ਕਾ ਮਸ਼ਰਬ ਹੈ

ਨਿਗਾਹ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮੈਂ ਛੋਟੀ ਸ਼ੈ ਭੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਛੋਟੀ

ਮੁਲਕ ਭਾਗੋ ਸੇ ਪੁੱਛੋ, ਚਾਹੇ ਪੁੱਛੋ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਸੇ

ਫ਼ਿਦਾ ਮਰਦਾਨਾ ਅਣ ਪਾ ਹੈ ਤੋ ਕਰਬਾਂ ਭੀ ਬਾਲਾ ਹੈ

ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ‏‏ਈ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਤਾਂ ਮੁਹੱਬਤ ਵ ਉਲਫ਼ਤ ਨੋ‏‏ੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੁਲੰਦ ਅਖ਼ਲਾਕ ਵ ਕਿਰਦਾਰ ਦਾ ਵੀ ਗੁਣ ਗਾਣ ਕੀਤਾ ਅ‏‏ਏ। ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ ਇਸ ਨਜ਼ਮ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ‏‏ਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦ‏‏ਈ ਨੇਕੀ, ਐਸਾਰ ਤੇ ਬਸੀਰਤ ਨੋ‏‏ੰ ਅਸ਼ਆਰ ਦ‏‏ਈ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਮ ਕੀਤਾ ਏ ਉਹ ਕਾਬਲ ਦਾਦਾ ‏‏ਏ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਹਿਦ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨ ਦੋਸਤੀ ਤੇ ਮਾਨਵੀਅਤ ਤੋ‏ੰ ਭਰ ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜੋ ਤਸੱਵਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦੇ ਪੇਸ਼-ਏ-ਨਜ਼ਰ ਅੱਜ ਵੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਆਰਤ ਦਾ ਮਰਕਜ਼ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਅ‏‏ਏ। ਬਕੌਲ ਸੱਯਦ ਅਸਗ਼ਰ ਬਹਰਾਇਚੀ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ‏‏ਈ ਮੁਹੱਬਤ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨ ਇਸ ਲਈ ਦਿਵਾਨਾ ਏ ਕਿਉਂਜੇ ਉਹ ਨੇਕੀ ਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਸਨ ।ਵੋਹ ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਤੇ ਜ਼ਾਹਰੀ ਰਸੂਮ ਵ ਅਬਾਦਾਤ ਦੇ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੋ‏‏ੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨੇ ਦ‏‏ਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤੇ ਜ਼ਾਤ ਵਾਹਦ ਦ‏‏ਈ ਮਦ੍ਹਾ ਵਤੋਸੀਫ਼ ਦਾ ਨਗ਼ਮਾ ਗਾਇਆ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੋ‏‏ੰ ਇਸ ਦ‏ਈ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਦ‏ਈ ਇਬਾਦਤ ਦ‏‏ਈ ਤਰਫ਼ ਗਾਮਜ਼ਨ ਰਹਿਣੇ ਦਾ ਦਰਸ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਮੁਹੱਬਤ,ਮੁਸਾਵਾਤ ਤੇ ਖ਼ਿਦਮਤ ਖ਼ਲਕ ਦ‏‏ਈ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ ਜੇ ਅੱਜ ਇਨਸਾਨ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਤੋ‏ੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਅਸੂਲ ਅਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨੇ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਅਮਨ ਵ ਈਮਾਨ ਦਾ ਗਹੁ ਇਰਾ ਬਣ ਜਾ ਇਗੀ ਚੁਨਾਂਚਿ ਵਦਤਾ ਸੱਜੇ ਆਨੰਦ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਜ਼ਮ 'ਗੁਰੂਨਾਨਕ '(ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਬਾਣੀ )ਮਾਂ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦਾ ਐਵੇਂ ਐਤਰਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਏ

ਤੋ ਇਸ ਕੇ ਸੰਤੇ ਹੀ ਰਾਵਣ ਭੀ ਰਾਮ ਹੋ ਜਾਏ

ਤੇਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਕਾ ਆਨੰਦ ਜਹਾਂ ਬਸੇਰਾ ਹੈ

ਡਾਕਟਰ ਬਾਨੋ ਸਰਤਾਜ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦ‏‏ਈ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਗ ਧੰਨਾ ਸਿਰੀ ਵਿਚ ਦਰਜ ਕਾਇਨਾਤ ਵਿਚ ਹੋਏ ਰਹੀ ਆਰਤੀ ਪਦ (ਨਜ਼ਮ )ਕੁ ਕੁਛ ਐਵੇਂ ਨਜ਼ਮ ਕੀਤਾ ਏ

ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੇ ਝੁਰਮਟ ਯੇ ਮੋਤਿਓਂ ਸੇ ਹੈਂ

ਜੋ ਹੈ ਧੂਪ ਖ਼ੋਸ਼ਬੋਏ ਕਹਸਾਰ ਭੀ ਹੈ

ਤੋ ਝੋਂਕੇ ਹਵਾ ਕੇ ਚਨੌਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ

ਨਬਾਤਾਤ ਮੈਂ ਫੋਲ ਬੇਗ਼ਮ ਸਮਾਂ ਹੈਂ

(ਕੌਮੀ ਯਕ ਜਹਿਤੀ ਔਰ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ,ਬਾਨੋ ਸਰਤਾਜ,ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਔਰ ਗੁਰੂਨਾਨਕ, ਸਫ਼ਾ65)