ਖੇਜੜਲੀ
ਖੇਜੜਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੋਧਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ, ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ 26 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (16 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ। ਕਸਬੇ ਦਾ ਨਾਮ ਖੇਜੜੀ (ਪ੍ਰੋਸੋਪਿਸ ਸਿਨੇਰੇਰੀਆ ) ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 363 ਬਿਸ਼ਨੋਈਆਂ ਨੇ 1730 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹਰੀ ਖੇਜੜੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ । ਇਹ ਘਟਨਾ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਚਿਪਕੋ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਪੂਰਵਜ ਸੀ। [1]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਜੋਧਪੁਰ ਪਰਗਨਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਜਾਇਦਾਦ ਖੜਦਾ ਠਿਕਾਣਾ ਦੇ ਠਾਕੁਰ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਭੈ ਸਿੰਘ ਨੇ 1726 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਪਰਗਨੇ ਵਿੱਚ ਖੇਜੜਲੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾ 'ਖੇਜੜਲੀ ਦਾ ਠਾਕੁਰ' ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਖੇਜੜਲੀ ਕਤਲੇਆਮ
ਸੋਧੋ
ਖੇਜੜਲੀ ਚਿਪਕੋ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸੀ। 12 ਸਤੰਬਰ 1730 ਨੂੰ, ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਗਿਰਧਰ ਭੰਡਾਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਦਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖੀਜਰੀ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜੋ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਪਵਿੱਤਰ ਸਨ। ਨਵੇਂ ਮਹਿਲ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਚੂਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਾੜਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਔਰਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਦੇਵੀ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਨੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਤਾਂ ਹੀ ਰੁਕਣਗੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਵੇ, ਜੋ ਉਸਨੇ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਸਮਝਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ (ਆਸੂ, ਰਤਨੀ ਅਤੇ ਭਾਗੂ) ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। [2]
ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ 84 ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜੇ ਗਏ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੱਟੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਰੁੱਖ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰੇਗਾ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਲੋੜੀਂਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਅਤੇ ਭੰਡਾਰੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਬਿਸ਼ਨੋਈ, ਨੌਜਵਾਨ ਮਰਦ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ 'ਤੇ ਚੱਲਣ ਲੱਗੇ।
ਘਟਨਾ ਨੇ ਰੁੱਖ ਕੱਟਣ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਮੂਹ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਧੂਰਾ ਛੱਡ ਕੇ ਜੋਧਪੁਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਭੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਹੋਰ ਦਰੱਖਤ ਨਾ ਕੱਟੇ ਜਾਣ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ 363 ਬਿਸ਼ਨੋਈਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। [3] [4]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Bhishnois: Defenders of the Environment This Sacred Earth: Religion, Nature, Environment, by Roger S. Gottlieb. Published by Routledge, 1996. ISBN 0-415-91233-4. Page 159 .
- ↑ "Bishnoi villagers sacrifice lives to save trees, 1730 | Global Nonviolent Action Database". nvdatabase.swarthmore.edu (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2017-08-20.
- ↑ "The Bishnois". edugreen.teri.res.in. Archived from the original on 2017-09-02. Retrieved 2017-08-20.
- ↑ Sharma, B. K.; Kulshreshtha, Seema; Rahmani, Asad R. (2013-09-14). Faunal Heritage of Rajasthan, India: General Background and Ecology of Vertebrates (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Springer Science & Business Media. ISBN 9781461408000.