ਘੱਗਰ ਹਕਰਾ ਦਰਿਆ
ਘੱਗਰ ਹਾਕੜਾ ਨਦੀ (ਦਰਿਆ) ਇੱਕ ਬਰਸਾਤੀ ਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ (monsoon) ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੱਕ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਨਾਂ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਓਟੂ ਵੀਅਰ (ਬੰਨ੍ਹ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਹਕਰਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ਮਹਾਨ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਹੀ ਦਾ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੱਤਭੇਦ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਿਗਵੇਦ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਜਿਸ ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ ਦਾ ਜਿਕਰ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਨਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।[2][3][4]
ਰਸਤਾ
ਸੋਧੋਘੱਗਰ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੀਂਹਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜਾਂ ਤੋਂ ਉਤਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਦਰੋਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰਾ ਝੀਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਵੀ ਕੱਢੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਘੱਗਰ - ਹਕਰਾ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਪਨਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਅੰਬਾਲੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਮ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕੇ ਵਲੋਂ ਸਰਸੂਤੀ ਨਦੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ( ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸਰਸਵਤੀ ਦਾ ਵਿਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਤਰਾਨਾ ਦੇ ਕੋਲ ਘੱਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਦੂਲਗੜ ਦੇ ਕੋਲ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ - ਜਿਹੀ ਧਾਰ ਘੱਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ ਸੁੱਕ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੌਤੰਗ ਨਦੀ (ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੈਦਿਕ ਨਾਮ ਸ਼ਾਇਦ ਦ੍ਰਸ਼ਦਵਤੀ ਨਦੀ ਸੀ) ਸੂਰਤਗੜ ਦੇ ਕੋਲ ਘੱਗਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਦੀ ਚੋੜਾਈ ਵੇਖਕੇ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਦੀ ਕਦੇ ਅੱਜ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡੀ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲਗਭਗ ੧੦,੦੦੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਛਲੇ ਹਿਮਯੁੱਗ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਮਹਾਨ ਹਿਮਾਨੀਆਂ (ਗਲੇਸ਼ਿਅਰ) ਖੁਰਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ। ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਉਪਨਦੀਆਂ ਸਿੰਧੁ ਨਦੀ ਅਤੇ ਜਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿਸ ਵਲੋਂ ਘੱਗਰ - ਹਕਰਾ ਸੁੱਕਣ ਲੱਗੀ ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Students' Britannica India, Volumes 1-5, Britannica, Dale Hoiberg, Indu Ramchandani, Popular Prakashan, 2000, ISBN 978-0-85229-760-5, ... The Ghaggar River rises in the Shiwalik Range, northwestern Himachal Pradesh State, and flows about 320 km southwest through Haryana State, where it receives the Saraswati River. Beyond the Otu Barrage, the Ghaggar River is known as the Hakra River which loses itself in the Thar Desert. Just southwest of Sirsa it feeds two irrigation canals that extend into Rajasthan. ...
- ↑ Indische Alterthumskunde
- ↑ http://books.google.com/books?id=evOZEWralVMC&pg=PA158&dq=saraswati+river+dried+up&lr=&as_brr=3&cd=13#v=onepage&q=&f=false The ancient Indus Valley:new perspectives By Jane McIntosh
- ↑ Oldham 1893 pp.51–52
 | ਇਹ ਲੇਖ ਅਧਾਰ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਧਾਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। |