ਤਕਸ਼ਕ
ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਤਕਸ਼ਕ ਪਤਾਲ ਦੇ ਅੱਠ ਨਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਕਸ਼ਯਪ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਕਦਰੂ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼ਰੰਗੀ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਰਾਪ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜਾ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਨੂੰ ਇਸ ਨੇ ਡੰਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰਾਜਾ ਜਨਮੇਜਾ ਇਸ ਨਾਲ਼ੋਂ ਬਹੁਤ ਵਿਗੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਸੱਪਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਪਯਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਤਕਸ਼ਕ ਇਸ ਤੋਂ ਡਰਕੇ ਇੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਜਨਮੇਜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇੰਦਰ ਜੇਕਰ ਤਕਸ਼ਕ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਛੱਡੇ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਵੀ ਤਕਸ਼ਕ ਦੇ ਨਾਲ ਖਿੱਚ ਮੰਗਾਓ ਅਤੇ ਭਸਮ ਕਰ ਦਿਓ। ਜਦੋਂ ਰਿਤਵਿਕਾਂ ਦੇ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹਨ ਉੱਤੇ ਤਕਸ਼ਕ ਨਾਲ ਇੰਦਰ ਵੀ ਖਿਚਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ, ਤਾਂ ਇੰਦਰ ਨੇ ਡਰਕੇ ਤਕਸ਼ਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਤਕਸ਼ਕ ਅਗਨੀਕੁੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅੱਪੜਿਆ, ਤਾਂ ਆਸਤੀਕ ਨੇ ਆਕੇ ਜਨਮੇਜਾ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਤਕਸ਼ਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣ ਬੱਚ ਗਏ।
ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਤਕਸ਼ਕ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਨਾਗ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਕਸ਼ਕ ਦੀ ਸੰਤਾਨਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਲੋਕ ਸੱਪਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਕੁਝ ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਅਨਾਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰਤਕਸ਼ਕ ਜਾਂ ਨਾਗ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼ਕ ਸਨ। ਤਿੱਬਤ, ਮੰਗੋਲੀਆ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਕਸ਼ਕ ਜਾਂ ਨਾਗ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਉਪਰਾਂਤ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਤਕਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਵਧਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ -ਪੱਛਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਕਸ਼ਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ, ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਆਉਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਾਜ ਰਿਹਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਾਤੀ ਚਿਹਨ ਸੱਪ ਸੀ। ਉੱਪਰ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਅਤੇ ਜਨਮੇਜੇ ਦੀ ਜੋ ਕਥਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ , ਉਸਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛਲੇ ਹੈ ਕਿ ਤਕਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਲੜਾਈ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਕਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਸੀ ਵੱਲ ਰਾਜਾ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਜਨਮੇਜੇ ਨੇ ਫਿਰ ਟੈਕਸ਼ਿਲਾ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਕਰਕੇ ਤਕਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹੀ ਘਟਨਾ ਜਨਮੇਜੇ ਦੇ ਸਰਪਯਗ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ ।
ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ
ਸੋਧੋਗਰੁੜ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ ਅਤੇ ਤਕਸ਼ਕ ਨਾਗ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਕਿੱਸਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਨੂੰ ਤਕਸ਼ਕ ਨਾਗ ਰਿਸ਼ੀ ਸ਼ਰਾਪ ਨਾਲ ਡੰਗਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਦ ਉਹ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਯਪ ਰਿਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਭੇਸ ਬਦਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੀ ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਇਸ 'ਤੇ ਕਸ਼ਯਪ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਕਸ਼ਕ ਨਾਗ ਮਹਾਰਾਜ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਨੂੰ ਡੰਗਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦੇਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜੀਵਨ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸਦੇ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਿਆ। ਤਾਂ ਕਸ਼ਯਪ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮੰਤਰ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਉਹ ਰਾਜ ਪਰੀਖਸ਼ਤ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰ-ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਇਸ 'ਤੇ ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਫਿਰ ਹਰਾ ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਓ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਡੰਗ ਮਾਰ ਕੇ ਭਸਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ਼ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਭਸਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ 'ਤੇ, ਕਸ਼ਯਪ ਨੇ ਉਸ ਰੁੱਖ ਦੀ ਸੁਆਹ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਮੰਤਰ ਫੂਕ ਦਿੱਤਾ। ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸ ਭਸਮ ਵਿੱਚੋਂ ਤੂਈ ਬਾਹਰ ਆਈ ਹੈ ਅਤੇ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਹਰਾ ਭਰਾ ਰੁੱਖ ਬਣਗਈ। ਹੈਰਾਨ ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜੇ ਦਾ ਭਲਾ ਕਿਉਂ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਦੌਲਤ ਮਿਲੇਗੀ। ਇਸ 'ਤੇ, ਤਕਸ਼ਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਮੀਦ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪੁਰਾਣ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਸ਼ਯਪ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ‘ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਣ’ ਸੁਣ ਕੇ ਪਿਆ ਸੀ।