ਨੌਦੁਰਗਾ

ਫਰਮਾ:ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਾ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦੇ ਧਿਆਨੀ ਦੀ ਅਰਧੰਗਣੀ ਮਾਂ ਸਤੀ ਪਾਰਬਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ, ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਿਣੀ, ਚੰਦਰਘੰਟਾ, ਕੂਸ਼ਮਾਂਡਾ, ਕੰਦਮਾਤਾ, ਕਾਤਿਆਇਨੀ, ਕਾਲ ਰਾਤਰੀ, ਮਹਾਗੌਰੀ, ਸਿੱਧੀਦਾਤਰੀ ਆਦਿ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਮਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕ ਨਾਮ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਦੁਰਗਾ, ਜਗਦੰਬਾ, ਅੰਬੇ, ਸ਼ੇਰਾਂਵਾਲੀ ਆਦਿ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹਨ ਗਣੇਸ਼ ਅਤੇ ਕਾਰਤੀਕਈ। ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਹੈ ਮਾਤਾ ਦੇ ਨੌਂ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਵਰਣਨ।

ਕਿਵੇਂ ਬਣੀ ਮਾਂ ਪਾਰਬਤੀ ਨੌਦੁਰਗਾ

ਮਾਰਕੰਡਈ ਪੁਰਾਨ ਆਨੁਸਾਰ ਦੁਰਗਾ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਰਕਸ਼ ਦੀ ਕੰਨਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਦ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਨਾਮ "ਸਤੀ" ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਦਕਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਯੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਯੱਗ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਰਪਣ ਨੂੰ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ, ਪਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਨਹੀਂ ਭੇਜਿਆ।

ਸਤੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਯੱਗ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਟੱਬਰ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਆਗ੍ਰਹਿ ਕਰਦੇ ਦੇਖ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਅਨੁਮਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਤੀ ਨੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਦਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਤੀਰਸਕਾਰ ਦਾ ਭਾਵ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਦਕਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਵਚਨ ਕਹੇ। ਇਹ ਸਭ ਦੇਖ ਕੇ ਸਤੀ ਦਾ ਮਨ ਪਛਤਾਵਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਲ ਸੰਤਪਤ ਹੋ ਉੱਠਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਨਾ ਸਹਿ ਸਕੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯੱਗ ਵਿੱਚ ਸਾੜ ਕੇ ਭਸਮ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਸਤੀ ਨੇ ਨੌਦੁਰਗਾ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਕੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।

ਨੌਂ ਰੂਪ

ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ

ਸ਼ੈਲ ਪੁੱਤਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਪਰਬਤ ਰਾਜ ਹਿਮਾਲਾ ਦੀ ਪੁਤਰੀ। ਇਹ ਮਾਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਵਤਾਰ ਸੀ ਜੋ ਸਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਿਣੀ

ਬ੍ਰਹਮਚਾਰਿਣੀ ਅਰਥਾਤ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਪਸ਼ਚਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਪਾਇਆ ਸੀ।

ਚੰਦਰਘੰਟਾ

ਚੰਦਰ ਘੰਟਾ ਅਰਥਾਤ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਮਸਤਕ ’ਤੇ ਚੰਦਰ ਦੇ ਅਕਾਰ ਦਾ ਤਿਲਕ ਹੈ।

ਕੂਸ਼ਮਾਂਡਾ

ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੂਸ਼ਮਾਂਡ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਉਦਰ ਤੋਂ ਅੰਡ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਸਮੇਟੇ ਹੋਏ, ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੂਸ਼‍ਮਾਂਡਾ ਆਖਦੀ ਹੈ।

ਸਕੰਦਮਾਤਾ

ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕਾਰਤੀਕਈ ਦਾ ਨਾਮ ਸੰਕਦ ਵੀ ਹੈ ਇਸਲਈ ਉਹ ਸੰਕਦ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਆਖਦੀ ਹੈ।

ਕਾਤਿਆਇਨੀ

ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਕਾਤਯਾਯਨ ਦੀ ਤਪਸਿਆ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਪੁਤਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲਿਆ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਉਹ ਕਾਤਿਆਇਨੀ ਆਖਦੀ ਹੈ।

ਕਾਲਰਾਤਰੀ

ਮਾਂ ਪਾਰਬਤੀ ਕਾਲ ਅਰਥਾਤ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਇਸਲਈ ਉਹ ਕਾਲ ਰਾਤਰੀ ਆਖਦੀ ਹੈ।

ਮਹਾਗੌਰੀ

ਮਾਤਾ ਦਾ ਰੰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੌਰ ਅਰਥਾਤ ਗੌਰਾ ਹੈ ਇਸਲਈ ਉਹ ਮਹਾਗੌਰੀ ਆਖਦੀ ਹੈ।

ਸਿੱਧੀਦਾਤਰੀ

ਜੋ ਭਗਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਦਾਤਰੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੰਦਰਭ

• Dictionary of Hindu Lore and Legend (ISBN 0-500-51088-1) by Anna Dhallapiccola