ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਜਾਂ ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਉਰਦੂ: تحریک پاکستان ) ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹੇ ਪੂਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜਾ ਵਜੋਂ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮਰਾਜ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਯੋਜਨ ਤੋਂ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਆਜਾਦ ਇਸਲਾਮੀਕ ਗਣਰਾਜ ਦੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਭਾਰਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਮਾਂਤਰ ਹੀ ਚੱਲਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਆਂਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਹੀ ਸੀ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਹਿਤਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗਠਿਤ ਅੰਦੋਲਨ ਸਈਅੱਦ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਲੀਗੜ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਜਾਣ ਲਗਾ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ। 1906 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਦਿਅਕ ਸਮੇਲਨ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ, ਆਲ ਇੰਡਿਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੀਗ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੁਤਵਪੂਰਣ ਮੁਸਲਿਮ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ ਬ੍ਰਿਟਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਮੌਲਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਅਰੰਭ ਦਾ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੀਗ ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਇਜਲਾਸਾਂ ਨੇ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਕੀਤੀ, ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਦ੍ਰਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਨੇਤਰਿਤਵ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਜਿਸਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਹਾ ਦੀਆਂ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਜਨ-ਸਮਰਥਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰ ਇਕਬਾਲ ਅਤੇ ਫੈਜ ਦੇ ਸਾਹਿਤ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬੇਗਮ ਰਾਣਾ ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਫਾਤੀਮਾ ਜਿੰਨਾਹ ਵਰਗੀ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਨੌਕਰੀਪੇਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਧਿਨਿਯਮ, 1947 ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹਤ ਨਾਮਕ ਦੋ ਆਜਾਦ ਮੁਲਕਾਂ ਕੀਤੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਕਈ ਮਾਏਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸਮਾਜਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਕੀਤੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕੀਤੀ ਨਵੇਂ ਸਥਾਪਿਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਖੰਡੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਫਲ ਕਾਬੂ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕੇ। 1958 ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਭੇਦਭਾਵ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਮਸਲੀਆਂ ਦੇ ਪਰਿਣਾਮਸਵਰੂਪ ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼ 1971 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜਾਦ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਿਆ ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੂਰਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੀ।