ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ
ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਤੇਈਵੇਂ (23ਵੇਂ) ਤੀਰਥੰਕਰ ਹਨ। ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਵਰੋਹੀ ਭਾਗ, ਅਵਸਰਪਿਣੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਚੌਥੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ੨੪ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਤੀਰਥੰਕਰ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦਾ ਜਨਮ ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 3 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਾਰਾਣਾਸੀ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਵਸੇਨ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕਸ਼ਵਾਕੁਵੰਸ਼ੀਏ ਰਾਜਾ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ ਤੀਵੀਂ ਨੇ ਪੋਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਇਕਾਦਸ਼ੀ ਦੇ ਦਿਨ ਮਹਾਤੇਜਸਵੀ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਸਰਪਚਿੰਨ੍ਹ ਸੀ। ਵਾਮਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਗਰਭਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੱਪ ਵੇਖਿਆ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਪੁੱਤ ਦਾ ਨਾਮ ਪਾਰਸ਼ਵ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਹਲ ਵਲੋਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪੂਜਾ ਦੀ ਸਾਮਗਰੀ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰਫ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਤਪੱਸਵੀ ਜਿੱਥੇ ਪੰਚਾਗਨਿ ਸਾੜ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੱਪ ਦਾ ਜੋੜਿਆ ਮਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਦ ਪਾਰਸ਼ਵ ਨੇ ਕਿਹਾ— ਦਇਆਹੀਣ ਧਰਮ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ।
ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼
ਸੋਧੋਤੀਰਥੰਕਰ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਤੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਘਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜੈਨੇਸ਼ਵਰੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਕੰਵਾਰਾ ਸਨ।
ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ
ਸੋਧੋਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ 83 ਦਿਨ ਦੀ ਕਠੋਰ ਤਪਸਿਆ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ 84ਵੇਂ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੁੰੜਰ, ਤਾੰਮ੍ਰਿਲਿਪਤ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਕੀਤਾ। ਤਾੰਮ੍ਰਿਲਿਪਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲਾ ਹੋਏ। ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਚਤੁਰਵਿਧ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁਨੀ, ਆਰਿਆਿਕਾ, ਸ਼ਰਾਵਕ, ਸ਼ਰਾਵਿਕਾ ਹੁੰਦੇ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਜੈਨ ਸਮਾਜ ਇਸ ਸਵਰੁਪ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਗਣ ਇੱਕ ਗਣਧਰ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਅਨੁਆਈਆਂ, ਇਸਤਰੀ ਹੋ ਜਾਂ ਪੁਰਖ ਸਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਾਰਨਾਥ ਜੈਨ - ਆਗਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਹਪੁਰ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਉੱਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ 11ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਸ਼ਰੇਯਾਂਸਨਾਥ ਜੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਹਿੰਸਾ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਚਾਰ - ਪ੍ਰਸਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦੇ ਬਾਦ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਨੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਵਰਤ – ਸੱਚ, ਅਹਿੰਸਾ, ਅਸਤੇਯ ਅਤੇ ਅਪਰਿਗਰਹ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਨਿਰਵਾਣ
ਸੋਧੋਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਿਰਵਾਣਕਾਲ ਨੇੜੇ ਜਾਨਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਮੇਦ ਸ਼ਿਖਰਜੀ (ਪਾਰਸਨਾਥ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਜੋ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ) ਉੱਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਾਵਣ ਸ਼ੁਕਲਾ ਅਸ਼ਟਮੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ। ਭਗਵਾਨ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਲੋਕਵਿਆਪਕਤਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਚਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦਾ ਚਿਹਨ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਕਈ ਚਮਤਕਾਰਿਕ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਜਿਤ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂਦੀ ਕਥਾ ਅੱਜ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੂਰਵਜ ਵੀ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ।