ਤੀਰਥੰਕਰ

ਜੈਨ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥੰਕਰ (ਅਰਿਹੰਤ, ਜਿਨੇਂਦਰ) ਉਨ੍ਹਾਂ ੨੪ ਆਦਮੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਪ ਤਪ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਲੋਂ ਆਤਮਗਿਆਨ (ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੈ। ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਵਲੋਂ ਪਾਰ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੀਰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੈ, ਉਹ ਤੀਰਥੰਕਰ ਕਹਾਂਦੇ ਹੈ।ਤੀਰਥੰਕਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਹੈ ਜਿੰਹੋਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਕ੍ਰੋਧ,ਹੰਕਾਰ, ਛਲ, ਇੱਛਾ, ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਫਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੀ ਹੋ)। ਤੀਰਥੰਕਰ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਤੀਰਥ (ਪਾਇਆਬ),ਏਕ ਜੈਨ ਸਮੁਦਾਏ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ,ਜੋ ਪਾਇਆਬ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਕਸ਼ਟ ਦੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮਿਖਿਅਕ

ਆਤਮਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮਕਲਿਆਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹੈ। ਜੈਨ ਸਿੱਧਾਂਤੋਂ ਦਾ ਉਸਾਰੀ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਿਕਸ਼ਣ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਆਂਤਰਿਕ ਗਿਆਨ ਠੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਕਿਸੇ ਦੂੱਜੇ ਦੀ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਉਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਨਾਪਾਕੀ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਉੱਨਤੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਆਤਮਕ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਨਾਪਾਕੀ ਹੈ, ਓਨੀ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਘੱਟ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਮਨੁੱਖ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅੰਤ - ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮੁਕਤੀ (ਮੁਕਤੀ ਜਾਂ ਨਿਰਵਾਣ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹੈ,ਜੋ ਅਨੰਤ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਂ ਦਾ ਆਦਿ ਜਾਂ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਦੇ ਪਹਿਏ ਦੇ ਸਮਾਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਨੰਤ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਚੱਕਰ ਹੋਏ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਨੰਤ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਚੱਕਰ ਹੋਵੋਗੇ। ਇੱਕੀਸਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ,ਅਸੀ ਵਰਤਮਾਨ ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ੨,੫੩੦ ਉਹ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹਾਂ।

ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਦੇ ਹਰ ਇੱਕ ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਚੌਵ੍ਹੀ (ਹਰ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਅਠਤਾਲੀ) ਤੀਰਥੰਕਰ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਵਸਰਪਿਣੀ (ਅਵਰੋਹੀ) ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਪਹਿਲਾਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਅਰਬਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਰਹੇ ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਅੰਤ ਦੇ ਵੱਲ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕੀਤੀ। ਚੌਵ੍ਹੀਵੇਂ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਤੀਰਥੰਕਰ ਮਹਾਵੀਰ ਸਵਾਮੀ (੫੯੯ - ੫੨੭ ਈਸਾ ਪੂਰਵ)ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਤੀਤਵ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਚਾਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸਾਡੇ ਭਾਗ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਅਗਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਜਨਮ ਸਮਾਂ ਦੇ ਅਗਲੇ (ਚੜ੍ਹਦੇ) ਅਰਧ ਚੱਕਰ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਲਗਭਗ ੮੨, ੫੦੦ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ।

ਜਿਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਆਤਮਗਿਆਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੈਨ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਆਤਮਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਦੇ ਇੱਛਕ ਜੈਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੀਰਥੰਕਰ ਰੱਬ ਜਾਂ ਦੇਵਤਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜੈਨ ਧਰਮ ਇੱਕ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦੇ ਅਸਤੀਤਵ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਮਾਨਤਾ ਹੈ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤਾ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੈ ਲੇਕਿਨ, ਫਿਰ ਵੀ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਬੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਮੂਲ ਜੈਨ ਮੰਤਰ, ਣਮੋਕਾਰ ਮੰਤਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਪਰਮੇਸ਼ਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਵਪ੍ਰਥਮ ਅਰਿਹੰਤੋਂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਧ ਈਸਵਰ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਅਰਿਹੰਤ ਭਗਵਾਨ ਲੋਕ ਦੇ ਪਰਮ ਉਪਕਾਰਕ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵੋੱਤਮ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਅਰਿਹੰਤ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੈਨ ਆਗਮੋਂ ਨੂੰ ਅਰਹਤ ਦੁਆਰਾ ਭਾਸ਼ਤ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਰਿਹੰਤ ਕੇਵਲੀ ਅਤੇ ਸਰਵਗਿਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਘਾਤੀਆ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਕੁਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਇਸਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਵਗਿਅ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ।