ਬਰਥਾ ਵੌਨ ਸੁੱਟਨਰ
ਬਰਥਾ ਸੋਫੀ ਫੇਲੀਸੀਟਾਸ ਫ੍ਰੀਫ੍ਰਾਊ ਵੌਨ ਸੁਟਨਰ[1] (ਉਚਾਰਨ: ਉਚਾਰਨ [ˈbɛʁtaː fɔn ˈzʊtnɐ]; née Countess Kinsky von Wchinitz und Tettau;[2] 9 ਜੂਨ 1843 – 21 ਜੂਨ 1914) ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੀਅਨ-ਬੋਹੀਮੀਅਨ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸੀ। 1905 ਵਿੱਚ, ਉਹ 1903 ਵਿੱਚ ਮੈਰੀ ਕਿਊਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਦੂਜੀ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ (,[3] ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਆਸਟ੍ਰੀਅਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਬਣੀ।
Bertha von Suttner | |
|---|---|
 Suttner ਅੰ. 1906 | |
| ਜਨਮ | 9 ਜੂਨ 1843 |
| ਮੌਤ | 21 ਜੂਨ 1914 (ਉਮਰ 71) |
| ਪੇਸ਼ਾ | Pacifist, novelist |
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | Arthur Gundaccar von Suttner |
| ਪੁਰਸਕਾਰ | Nobel Peace Prize, 1905 |
| ਦਸਤਖ਼ਤ | |
 | |
ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦ ਸਰਗਰਮੀ
ਸੋਧੋ
ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਟਨਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਂਚ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਰਨੈਸਟ ਰੇਨਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦਿਆਂ ਅਤੇ 1880 ਵਿੱਚ ਹੌਜਸਨ ਪ੍ਰੈਟ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਰਬਿਟਰੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਪੀਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ।
1889 ਵਿੱਚ, ਸੁਟਨਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਨਾਵਲ, Die Waffen nieder! (ਲੈ ਡਾਊਨ ਯੂਅਰ ਆਰਮਜ਼!) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀ ਬਣ ਗਈ! ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ 37 ਐਡੀਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ 12 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇੰਟਰ-ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੇਖੀ ਅਤੇ 1891 ਦੇ ਨੀਯੂ ਫਰੀ ਪ੍ਰੈਸ ਸੰਪਾਦਕੀ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੀਅਨ ਗੇਸੇਲਸ਼ੈਫਟ ਡੇਰ ਫ੍ਰੀਡੇਨਸਫ੍ਰੇਂਡੇ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਸੁਟਨਰ ਚੇਅਰਵੂਮੈਨ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਜਰਮਨ ਪੀਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 1892 ਤੋਂ 1899 ਤੱਕ, ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਜਰਨਲ Die Waffen nieder! ਦੀ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 1897 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਫ੍ਰਾਂਜ਼ ਜੋਸੇਫ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਸਤਖਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜਸਟਿਸ ਦੀ ਅਤੇ ਥੀਓਡੋਰ ਹਰਜ਼ਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1899 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਹੇਗ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਜ਼ੀਓਨਿਸਟ ਅਖਬਾਰ, ਡਾਈ ਵੇਲਟ ਦੀ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ।[4]
1902 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਟਨਰ ਨੂੰ ਹਰਮਨਸਡੋਰਫ ਕੈਸਲ ਵੇਚਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਵਿਆਨਾ ਚਲੀ ਗਈ। 1904 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਬਰਲਿਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੱਤ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਬੋਸਟਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਥੀਓਡੋਰ ਰੂਜ਼ਵੈਲਟ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਲਫ੍ਰੇਡ ਨੋਬਲ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਸੰਪਰਕ ਸੰਖੇਪ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ 1896 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੌਨ ਸਟਨੇਰ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਵਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ। ਬਰਥਾ ਵੌਨ ਸੂਟਨਰ ਨੂੰ 10 ਦਸੰਬਰ 1905 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਟੋਬੀਅਸ ਅਸੇਰ (1838-1913) ਦੇ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਾਂਤੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪੰਜਵੇਂ ਕਾਰਜਕਾਲ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ 18 ਅਪ੍ਰੈਲ 1906 ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਟੀਆਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
1907 ਵਿੱਚ, ਵੌਨ ਸਟਨੇਰ ਦੂਜੀ ਹੇਗ ਪੀਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸੀ। ਵੌਨ ਸੁਟਨਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ 1907 ਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਜੰਗ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ: '(...) ਕੀ ਸਾਡਾ ਯੂਰਪ ਖੰਡਰ ਅਤੇ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਭਿਅਤਾ ਅਕਲਪਿਤ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਦੂਜੀ ਹੇਗ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਂ, ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ, ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਉੱਤੇ ਬੰਬਾਰੀ, ਸੁਰੰਗਾਂ ਵਿਛਾਉਣ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਏਜੰਡੇ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ, ਭਾਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਸਮਰਥਕ, ਜੋ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਯੁੱਧ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।[5]
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, ਉਸ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਰਮਨ ਚੈਂਪੀਅਨ ਅੰਨਾ ਬਰਨਹਾਰਡਾਈਨ ਏਕਸਟਾਈਨ ਨਾਲ ਵੀ ਰਸਤੇ ਪਾਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੂਜੀ ਹੇਗ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਹ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪੀਸ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕੈਰੋਲੀਨ ਪਲੇਨ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜੰਗ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਕੁਨ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਨਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖੀ।[6]
ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ, ਸੁੱਟਨਰ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। 1911 ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਾਰਨੇਗੀ ਪੀਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਈ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੋਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸਤੰਬਰ 1914 ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ।[7] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ 21 ਜੂਨ 1914 ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਸੱਤ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਕੌਮ ਦੇ ਗੱਦੀ ਦੇ ਵਾਰਸ, ਫ੍ਰਾਂਜ਼ ਫਰਡੀਨੈਂਡ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਸੁੱਟਨਰ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦ ਇਮੈਨੁਅਲ ਕਾਂਟ, ਹੈਨਰੀ ਥਾਮਸ ਬਕਲ, ਹਰਬਰਟ ਸਪੈਂਸਰ, ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ ਅਤੇ ਲੀਓ ਟਾਲਸਟਾਏ (ਟਾਲਸਟਾਏ ਨੇ ਡਾਈ ਵੈਫੇਨ ਨੀਡਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ!)[8] ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਜੰਗ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਲਾਮਤਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੁਦਰਤੀ ਸਥਿਤੀ ਵਜੋਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਡਾਰਵਿਨਵਾਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ ਫਰਮਾ:German title Freifrau
- ↑ German: Gräfin Kinsky von Wchinitz und Tettau
- ↑ List of female recipients of the Nobel Prize
- ↑ Levenson, Alan T. (1994). "Theodor Herzl and bertha von Suttner: Criticism, collaboration and utopianism". Journal of Israeli History. 15 (2): 213–222. doi:10.1080/13531049408576037.
- ↑ "International Women's Day: Janne Nijman puts the spotlight on peace activist Bertha von Suttner (1843 - 1914)".
- ↑ ਫਰਮਾ:Cite ODNB
- ↑ ਫਰਮਾ:EB1922
- ↑ Bertha von Suttner by Irwin Adams. The World Encyclopedia of Peace. Edited by Ervin László, Linus Pauling and Jong Youl Yoo. Oxford: Pergamon, 1986. ISBN 0-08-032685-4, (vol. 3, pp. 201–204).
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
ਸੋਧੋ
- ਬਰਥਾ ਵੌਨ ਸੁੱਟਨਰ on Nobelprize.org including the Nobel Lecture, April 18, 1906 The Evolution of the Peace Movement
- Bertha Freifrau (Baroness) von Suttner on nobel-winners.com
- Another biography on Suttner
- Bertha von Suttner, "Visit to Alfred Nobel Archived 2017-01-09 at the Wayback Machine.," in Memoirs of Bertha von Suttner: The Records of an Eventful Life. Vol. 1. 2 vols. Boston: Ginn & Co., 1910.
- 2005 – the Bertha von Suttner Year Archived 2012-03-06 at the Wayback Machine.
- Bertha von Suttner ਦੁਆਰਾ ਗੁਟਨਬਰਗ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ’ਤੇ ਕੰਮ
- Works by or about ਬਰਥਾ ਵੌਨ ਸੁੱਟਨਰ at Internet Archive
- Works by ਬਰਥਾ ਵੌਨ ਸੁੱਟਨਰ at LibriVox (public domain audiobooks)
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000016-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Online text of "Lay down Your Arms", archive.org
- "Baroness Bertha von Suttner; Author of "Lay Down Your Arms" and Winner of the Nobel Peace Prize". New York Times Review of Books. February 5, 1911. pp. BR61. (PDF of full review of Memoirs)
- Memoirs at archive.org (1910 translation)
- Women in international law - Bertha von Suttner
