ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ
ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ (8 ਸਤੰਬਰ 1494 - 13 ਜਨਵਰੀ 1629) ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਤਪੱਸਵੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਦਾਸੀ ਮੱਤ ਚਲਾਇਆ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿਖੇ 8 ਸਤੰਬਰ 1494 ਨੂੰ ਹੋਇਆ।[1]
ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ ਸਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਗਲਤ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਵੀ ਸੂਰਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੱਦਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਬਾਰੇ ਜੋ ਗਲਤ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹਨ ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਅਸੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਜੇ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੀ ਫਾਇਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਦਿਨ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਏ। ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਦੇ ਬੁਲਾਏ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਉਹ ਅੱਜ ਆਏ ਹਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਲਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁਝ ਸਲਾਹ ਮਿਲੇਗੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸੇਵਕ ਹਾਂ। ਕੇਵਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬੀਬੀ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸੀ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ, ਮੋਹ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਏ ਹੋ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਛਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੀ ਆਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸੋ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹੋ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਤੁਹਾਡਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?
ਵਿਦਵਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵੱਡੇ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਆਪ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਹੈ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਸੁਲੱਖਣੀ ਜੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ, ਚੰਗੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਬੁਰਾ-ਭਲਾ ਕਹਿ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਜੋ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੀਬੀ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਵੀ ਬੋਲ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਵੱਲ ਕਦੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਵੇ, ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਵੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਬੋਲੀਏ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਚਲੋ ਚੰਗਾ ਚੱਲੀਏ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦੇ ਹੋ। ਬੀਬੀ ਨਾਨਕੀ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਇੱਛਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਗਤ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਘਰ ਆਉਣ ਲੱਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਹੀ ਘਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਸਕੇ। ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਪਿਤਾ ਮੰਨਿਆ. ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜਦੋਂ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਪਰਲੋਕ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਆਏ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੇਹ ਤਿਆਗ ਗਈ ਤਾਂ ਆਪ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ 2 ਘੰਟੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਭੇਜ ਦੇਣ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ 2 ਘੜੀਆਂ (1 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ 24 ਮਿੰਟ) ਲਈ ਅਰਦਾਸ 'ਤੇ ਭੇਜਿਆ। ਫਿਰ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਉਹ ਕਹੇਗਾ ਉਹ ਸੱਚ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ।
ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਰਹਿਤ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਨਹਰਗੀਰ ਨੇ ਪੀਰ ਸਾਈਂ ਮੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਰੱਬ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੋਈ ਅੱਖਾਂ ਹਨ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੇਵਲ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨੰਦਨ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਅਕਸਰ ਕਾਂਬਲੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੀ ਕਾਂਬਲੀ ਨੂੰ ਹਾਥੀ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾਓ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਉਸ ਕੰਬਲੀ ਨੂੰ ਹਾਥੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਇਸ ਲਈ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਜਹਾਨਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਉਸ ਉੱਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ। ਅਤੇ ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੇਰਾ ਛੁਰੀ ਸਾਡਾ ਕੰਬਲ ਨਹੀਂ ਝੱਲ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਲੈ ਜਾਵੇਗਾ?
ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਸ਼੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਕੰਬਲ ਲਿਆ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਕੰਬਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਉੱਠ ਜਾਂਦਾ, ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦਾ; ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਇਹ ਕੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਾਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿੜ ਆ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਕੰਬਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀਚੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 10 ਮਿੰਟ ਰੁਕੋ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਹੁਣ ਹਟਾ ਦਿਓ।
ਉਸ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੈ? ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗਰਮ ਹੋ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਬਲੀ ਕੋਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਗਰਮੀ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਹਟਾ ਦਿਓ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਸਮਝ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਬਣਾ ਕੇ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਫਿਰ ਉੱਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਾਦਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ।--Blog[2]
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ http://www.sikh-heritage.co.uk/
- ↑ "बाबा श्री चंद जी श्री गुरू नानक देव जी के प्रथम साहिबजादें". बाबा श्री चंद जी श्री गुरू नानक देव जी के प्रथम साहिबजादें. Retrieved 2022-04-29.