ਮਾਂਚੂ ਭਾਸ਼ਾ
ਮਾਂਚੂ (ਮਾਂਚੂ: ᠮᠠᠨᠵᡠ ᡤᡳᠰᡠᠨ, ਮਾਂਜੂ ਗਿਸੁਨ) ਪੂਰਬ-ਉੱਤਰੀ ਜਨਵਾਦੀ ਗਣਤੰਤਰ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਵਾਲੇ ਮਾਂਚੂ ਸਮੁਦਾਏ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਤੁੰਗੁਸੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਸਦੇ ਅਸਤਿਤਵ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ 1 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਾਂਚੂ ਨਸਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀਆਂ ਨੇ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਾਂਚੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ਿਬੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਚੀਨ ਦੇ ਦੂਰ ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੱਗਪੱਗ 40,000 ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਿਬੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਂਚੂਆਂ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1636–1911 ਈਸਵੀ ਦੇ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਚਿੰਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਦੀਆਂ ਫੌਜੀ ਛਾਉਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[3]
| ਮਾਂਚੂ ਭਾਸ਼ਾ | |
|---|---|
 manju gisun | |
| ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ | ਚੀਨ |
| ਇਲਾਕਾ | Heilongjiang |
| ਨਸਲੀਅਤ | 10.7 ਮਿਲੀਅਨ ਮਾਂਚੂ (2000 ਜਨਗਣਨਾ)[1] |
Native speakers | 10 (2015)[2] |
Tungusic
| |
| ਉੱਪ-ਬੋਲੀਆਂ | |
| ਮਾਂਚੂ ਵਰਣਮਾਲਾ (Mongolian script) | |
| ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ | |
| ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-2 | mnc |
| ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3 | mnc |
| Glottolog | manc1252 |
| ELP | Manchu |
ਮਾਂਚੂ ਇੱਕ ਜੁਰਚੇਨ ਨਾਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਹੈ। ਜੁਰਚੇਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਗੋਲ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨਾਲ ਮਾਂਚੂ ਭਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਹੋਰ ਤੁਂਗੁਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਂਚੂ ਵਿੱਚ ਅਗਲੂਟੀਨੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਵਰ ਸਹਿਸੁਰਤਾ (ਵੌਵਲ ਹਾਰਮੋਨੀ) ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਂਚੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮਾਂਚੂ ਲਿਪੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮੰਗੋਲ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਿਪੀ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉੱਪਰ ਵਲੋਂ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਂਚੂ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਂਜ ਤਾਂ ਲਿੰਗ-ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਲੇਕਿਨ ਕੁੱਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਲਿੰਗ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਮਸਲਨ ਆਮਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਪਿਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਏਮੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮਾਤਾ ਹੈ।
ਮਾਂਚੂ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
ਸੋਧੋਮਾਂਚੂ ਵਿੱਚ ਅਗਲੂਟੀਨੇਸ਼ਨ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਜੜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸ਼ਰ ਹੋਰ ਧੁਨੀਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਹਾਰਣ ਲਈ ਇਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 'ਐਮਬੀ', 'ਆਮਬੀ' ਜਾਂ 'ਇੰਬੀ' ਜੋੜਨ ਨਾਲ 'ਕਰਨ', 'ਆਉਣ' ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸੰਦਰਭ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:[4]
- ਏਜੇਨ (ਅਰਥ: ਰਾਜਾ) → ਏਜੇਲੇਮਬੀ (ਅਰਥ: ਰਾਜ ਕਰਨਾ)
- ਜਾਲੀ (ਅਰਥ: ਚਾਲਾਕ/ਧੋਖ਼ੇਬਾਜ਼) → ਜਾਲੀਦਮ੍ਬੀ (ਅਰਥ: ਧੋਖ਼ਾ ਦੇਨਾ)
- ਅਚਨ (ਅਰਥ: ਮਿਲਣ/ਵਿਲਯ) → ਅਚਨਮ੍ਬੀ (ਅਰਥ: ਮਿਲਣਾ)
- ਗਿਸੁਨ (ਅਰਥ: ਸ਼ਬਦ) → ਗਿਸੁਰੇਮਬੀ (ਅਰਥ: ਸ਼ਬ੍ਦ ਬਨਾਨਾ, ਯਾਨਿ ਬੋਲਨਾ)
- ਏਫ਼ਿਮਬੀ (ਅਰਥ: ਖੇਲਣਾ) → ਏਫ਼ਿਚੇਮਬੀ (ਅਰਥ: ਇਕਠਾ ਖੇਲਣਾ)(ਅਰਥ: ਆਉਣਾ) ਅਤੇ
- ਜਿਮਬੀ (ਅਰਥ: ਆਨਾ) ਅਤੇ ਅਫ਼ਮਬੀ (ਅਰਥ: ਲੜਨਾ) → ਅਫ਼ਨਜਿਮਬੀ (ਅਰਥ: ਲੜਨ ਲਈ ਆਉਣਾ)
ਮਾਂਚੂ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਸਹਿਸੁਰਤਾ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਸਵਰਾਂ ਦਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਖਾਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਲਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਂਚੂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:[4]
- ਏਮਿਲੇ (ਮੁਰਗ਼ੀ) → ਆਮਿਲਾ (ਮੁਰਗ਼ਾ) - ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਅੰਤ ਦਾ ਸਵਰ ਈ ਤੋਂ ਆ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮਾਂਚੂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਗਹ ਏ ਨੂੰ ਆ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਹੇਹੇ (ਔਰਤ) → ਹਾਹਾ (ਆਦਮੀ)
- ਗੇਨਗੇਨ (ਕਮਜ਼ੋਰ) → ਗਾਨਗਾਨ (ਤਾਕ਼ਤਵਰ)
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ ਫਰਮਾ:E18
- ↑ "UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger". 27 October 2015.
- ↑ Manchus & Han: ethnic relations and political power in late Qing and early republican China, 1861-1928, Edward J. M. Rhoads, University of Washington Press, 2001, ISBN 978-0-295-98040-9
- ↑ 4.0 4.1 Manchu: a textbook for reading documents, Gertraude Roth Li, University of Hawaii Press, 2000, ISBN 978-0-8248-2206-4