ਮਾਨ ਸਾਗਰ ਝੀਲ
ਮਾਨ ਸਾਗਰ ਝੀਲ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਝੀਲ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਮੇਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ 1620 ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਤੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਜਲ ਮਹਿਲ ਝੀਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ। [1] ਜੈਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਝੀਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਆਮੇਰ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੇ ਸੂਬਾਈ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ 300 ਏਕੜ (121 ਹੈ) ਦਾ ਪਾਣੀ ਫੈਲਿਆ ਖੇਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਤਰ, ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਬਾਦ ਹਨ। ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਹਰਗੜ੍ਹ ਕਿਲਾ (ਨਾਹਰਗੜ੍ਹ ਮਤਲਬ ਬਾਘਾਂ ਦਾ ਘਰ) ਹੈ ਜੋ ਜੈਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਨ ਸਾਗਰ ਝੀਲ ਅਤੇ ਜਲ ਮਹਿਲ ਮਹਿਲ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਝੀਲ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਖਿਲਾਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਹਰਗੜ੍ਹ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਰਭਾਵਤੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਰ ਇੱਕ ਡੈਮ ਬਣਾ ਕੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
| ਮਾਨ ਸਾਗਰ ਝੀਲ | |
|---|---|
 ਮਾਨ ਸਾਗਰ ਝੀਲ ’ਤੇ ਤੈਰਦੇ ਜਲ ਮਹਿਲ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ | |
| ਸਥਿਤੀ | ਜੈਪੁਰ |
| ਗੁਣਕ | 26°57′22″N 75°51′00″E / 26.956°N 75.85°E |
| Catchment area | 23.5 km2 (9.1 sq mi) |
| Basin countries | India |
| Surface area | 139 ha (1.39 km2) |
| ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੂੰਘਾਈ | 4.5 m (15 ft) |
ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਝੀਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਆਰਟਜ਼ਾਈਟ ਚੱਟਾਨਾਂ (ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਤਲੀ ਪਰਤ ਦੇ ਨਾਲ) ਬਣੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਐਕਸਪੋਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਤੋਂ, ਕਨਕ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ ਘਾਟੀ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਝੀਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਵੱਲ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਢਲਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਝੀਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੇਤਰ ਮਿੱਟੀ, ਉੱਡਦੀ ਰੇਤ ਅਤੇ ਐਲੂਵੀਅਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਘਣੇ ਪਰਦੇ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਮੀ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਹਵਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਕਟੌਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਗਾਰ ਜੰਮ ਗਈ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਝੀਲ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। [2] ਬਨਸਪਤੀ ਕੈਚਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸੁੱਕੇ ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਐਡਾਫਿਕ ਕਿਸਮ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਧੌਕ ( ਐਨੋਜੀਸਸ ਪੇਂਡੁਲਾ ) ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਤਲੇ ਪੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨੀਵੀਂ ਬਨਸਪਤੀ ਢੱਕਣ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਢਲਾ ਢਾਂਚਾ ਕਾਫ਼ੀ ਕਟੌਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਸਮੱਗਰੀ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਨਾਹਰਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵੀ ਘਟੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਨਮੀ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਬਰਡਿੰਗ ਫੇਅਰ ਸਾਈਟ 'ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 180 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਮਾਂ (www.birdlife.net) ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਛੀ ਨਿਗਰਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝੀਲ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਲਈ ਟਾਪੂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਵੱਸਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][2]
_in_a_Nelumbo_nucifera_(Indian_Lotus)_pond_W_IMG_8779.jpg)
ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਬਰਡਿੰਗ ਫੇਅਰ ਸਾਈਟ 'ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 180 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਮਾਂ (www.birdlife.net) ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਛੀ ਨਿਗਰਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਝੀਲ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਲਈ ਟਾਪੂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਵੱਸਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
| 1. | Great Crested Grebe |
| 2. | Little Grebe |
| 3. | Greater Flamingo |
| 4. | Lesser Flamingo |
| 5. | Eurasian Spoonbill |
| 6. | White Necked Stork |
| 7. | Painted Stork |
| 8. | Great White Pelican |
| 9. | Dalmatian Pelican |
| 10. | Great Cormorant |
| 11. | Indian Cormorant |
| 12. | Little Cormorant |
| 13. | Oriental Darter |
| 14. | Grey Heron |
| 15. | Pond Heron |
| 16. | Night Heron |
| 17. | Cattle Egret |
| 18. | Great Egret |
| 19. | Median Egret |
| 20. | Small Egret |
| 21. | Ruddy Shelduck |
| 22. | Lesser Whistling Duck |
| 23. | Wigeon |
| 24. | Garganey |
| 25. | Pintail |
| 26. | Mallard |
| 27. | Gadwall |
| 28. | Shoveler |
| 29. | Spotbill Duck |
| 30. | Common Teal |
| 31. | Cotton Teal |
| 32. | Redcrested Pochard |
| 33. | Common Pochard |
| 34. | White eyed Pochard |
| 35. | Tufted Pochard |
| 36. | Barheaded Geese |
| 37. | Black Shouldered Kite |
| 38. | Pariah Kite |
| 39. | Brahminy Kite |
| 40. | Shikra |
| 41. | Eurasian Sparrowhawk |
| 42. | Lesser Spotted Eagle |
| 43. | Short toed Eagle |
| 44. | Marsh Harrier |
| 45. | Osprey |
| 46. | King Vulture |
| 47. | White Backed Vulture |
| 48. | Egyptian Vulture |
| 49. | Eurasian Hobby |
| 50. | Laggar Falcon |
| 51. | Common Kestrel |
| 52. | Grey Francolin |
| 53. | Common Quail |
| 54. | Jungle Bush Quail |
| 55. | Common Peafowl |
| 56. | Brown Crake |
| 57. | White breasted |
| 58. | Common Moorhen |
| 59. | Common Coot |
| 60. | Pheasant tailed Jacana |
| 61. | Bronze winged Jacana |
| 62. | Common Snipe |
| 63. | Painted Snipe |
| 64. | Pied Avocet |
| 65. | Black winged Stilt |
| 66. | Red wattled Lapwing |
| 67. | White tailed Lapwing |
| 68. | Little ringed Plover |
| 69. | Kentish Plover |
| 70. | Common Redshank |
| 71. | Common Greenshank |
| 72. | Marsh Sandpiper |
| 73. | Wood Sandpiper |
| 74. | Common Sandpiper |
| 75. | Green Sandpiper |
| 76. | Little Stint |
| 77. | Temminck’s Stint |
| 78. | Dunlin |
| 79. | Ruff |
| 80. | Black tailed Godwit |
| 81. | Herring Gull |
| 82. | Brown headed Gull |
| 83. | Whiskered Tern |
| 84. | Indian River Tern |
| 85. | Little Tern |
| 86. | Gull billed |
| 87. | Green Pigeon |
| 88. | Blue Rock Pigeon |
| 89. | Ring Dove |
| 90. | Red turtle Dove |
| 91. | Little Brown Dove |
| 92. | Rose ringed Parakeet |
| 93. | Plum headed Parakeet |
| 94. | Koel |
| 95. | Common Hawk Cuckoo |
| 96. | Pied Crested Cuckoo |
| 97. | Greater Coucal |
| 98. | Spotted Owlet |
| 99. | Indian Jungle Nightjar |
| 100. | House Swift |
| 101. | Palm Swift |
| 102. | Pied Kingfisher |
| 103. | Common Kingfisher |
| 104. | White breasted |
| 105. | Blue tailed Bee-eater |
| 106. | Blue cheeked Bee-eater |
| 107. | Green Bee-eater |
| 108. | Indian Roller |
| 109. | Common Hoopoe |
| 110. | Common Grey Hornbill |
| 111. | Coppersmith Barbet |
| 112 | Black rumped |
| 113. | Yellow crowned |
| 114. | Plain Martin |
| 115. | Sand Martin |
| 116. | Dusky crag Martin |
| 117. | Wire tailed Swallow |
| 118. | Red rumped Swallow |
| 119. | Grey Shrike |
| 120. | Bay backed Shrike |
| 121. | Long tailed Shrike |
| 122. | Golden Oriole |
| 123. | Black Drongo |
| 124. | White bellied Drongo |
| 125. | Large Cuckooshrike |
| 126. | Common Woodshrike |
| 127. | Brahminy Starling |
| 128. | Pied Starling |
| 129. | Rosy Starling |
| 130. | Common Starling |
| 131. | Common Myna |
| 132. | Bank Myna |
| 133. | Indian Tree-pie |
| 134. | House Crow |
| 135. | Indian Pitta |
| 136. | Small Minivet |
| 137. | White bellied Minivet |
| 138. | Common Iora |
| 139. | Redvented Bulbul |
| 140. | White cheeked Bulbul |
| 141. | Common Babbler |
| 142. | Large Grey Babbler |
| 143. | Jungle Babbler |
| 144. | Paradise Flycatcher |
| 145. | Red breasted Flycatcher |
| 146. | Grey headed Flycatcher |
| 147. | White browed Fantail |
| 148. | Grey breasted Prinia |
| 149. | Rufous fronted Prinia |
| 150. | Ashy Prinia |
| 151. | Plain Prinia |
| 152. | Oriental White eye |
| 153. | Common Tailor Bird |
| 154. | Lesser White throat |
| 155. | Common Chiffchaff |
| 156. | Indian Robin |
| 157. | Magpie Robin |
| 158. | Black Redstart |
| 159. | Brown Rock Chat |
| 160. | Pied Bushchat |
| 161. | Common Stonechat |
| 162. | Orange headed Thrush |
| 163. | Yellow Wagtail |
| 164. | Yellow headed Wagtail |
| 165. | Grey Wagtail |
| 166. | White Wagtail |
| 167. | Large pied Wagtail |
| 168. | Tawny Pipit |
| 169. | Indian Tree-Pipit |
| 170. | Paddyfield Pipit |
| 171. | Rufous tailed Lark |
| 172. | Oriental Sky Lark |
| 173. | Purple Sunbird |
| 174. | Grey Tit |
| 175. | House Sparrow |
| 176. | Chestnut shouldered |
| 177. | Baya Weaver |
| 178. | White rumped Munia |
| 179. | Indian Silverbill |
| 180. | Crested Bunting |
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "Mansagar Lake (Jaipur)" (PDF). Ministry of Environment, Forest, and Climate Change, Government of India. Retrieved 19 January 2015.
- ↑ 2.0 2.1 "Impact of Urbanization on Urban Lake Using High Resolution Satellite Data and GIS(A Case Study of Man Sagar Lake of Jaipur, Rajasthan)" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2017-12-01. Retrieved 2023-05-12.