ਮੰਜੀ ਖਾਨ
ਉਸਤਾਦ ਬਦਰੂਦੀਨ "ਮੰਜੀ" ਖਾਨ (1888–1937) ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।"ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 'ਮੰਜੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਮੰਝਲਾ (ਮੱਧ) ਪੁੱਤਰ ਸੀ।"
ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਸੋਧੋਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। "ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਭਰਾਵਾਂ, ਵੱਡੇ ਉਸਤਾਦ ਨਸੀਰੂਦੀਨ 'ਬਦੇਜੀ' ਖਾਨ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਉਸਤਾਦ ਸ਼ਮਸੂਦੀਨ "ਭੁਰਜੀ" ਖਾਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਾਰਸ ਅਤੇ ਚੇਲੇ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ।"
ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ
ਸੋਧੋਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖ਼ਾਨ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਰਹਿਮਤ ਖ਼ਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਉਸਤਾਦ ਭੂਰਜੀ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਰਹਿਮਤ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸਤਾਦ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੇ ਲਈ ਗਾਉਣਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਅੰਦਰ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੌਤ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦਾ ਕਰੀਅਰ ਛੋਟਾ ਹੋ ਗਿਆ।
"ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਵੇਲੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿਹਰੇ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਵਾਨ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਾਏ ਗਏ ਹਲਕੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰਾਮਬੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।" "ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਇੱਕ ਬਾਗੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੇ ਮਹਾਨ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ 'ਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਰੋਮਾਂਟਿਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਗੀ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਦਿੱਤਾ - ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਗਰਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਸੂਖਮਤਾ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਵੀ ਸੀ।" - ਮੋਹਨ ਨਾਡਕਰਨੀ
ਵਿਦਿਆਰਥੀ
ਸੋਧੋਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਮਨਸੂਰ ਖਾਨ ਉਸਤਾਦ ਮਨਜੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਮਨਸੂਰ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਉਸਤਾਦ ਭੂਰਜੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਲੂਭਾਈ ਜਸਦਾਨਵਾਲਾ ਨੇ ਵੀ ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਤੋਂ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।
"ਇਹ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ਸੀ ਕਿ ਜੈਪੁਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਨੇ ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣਾ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਮੱਲਿਕਾਰਜੁਨ ਅਮੀਰ ਜੈਪੁਰ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।" ਪੰਡਿਤ ਮਨਸੂਰ ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਸੰਗੀਤਕ ਵਾਰਸ ਹਨ।
ਮੌਤ
ਸੋਧੋਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਦੀ 1937 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਵਿਰਾਸਤ
ਸੋਧੋਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਿਤਾ ਵਾਂਗ ਉਸਤਾਦ ਮੰਜੀ ਖਾਨ ਨੇ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ।