ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ
ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ ( ਬੰਗਾਲੀ : রাধানাথ শিকদার; ਅਕਤੂਬਰ 1813 - 17 ਮਈ 1870) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਬੰਗਾਲੀ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਵਰੈਸਟ ਪਹਾੜ ਦੀ ਉਚਾਈ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।
ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ | |
|---|---|
 ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ | |
| ਜਨਮ | Oct 1813 |
| ਮੌਤ | 17 ਮਈ 1870 |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਗਣਿਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਐਵਰੈਸਟ ਪਹਾੜ ਦੀ ਉਚਾਈ ਦੀ ਗਣਨਾ ਲਈ |
| Parent | ਟੀਟੂਰਾਮ ਸਿਕਦਾਰ(ਪਿਤਾ)[1] |
ਮਹਾਨ ਤ੍ਰਿਕੋਣਮੈਟ੍ਰਿਕ ਸਰਵੇਖਣ
ਸੋਧੋਜਦੋਂ 1831 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰੀਖਕ ਜਨਰਲ ਜਾਰਜ ਐਵਰੇਸਟ ਨੇ ਇੱਕ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਜਵਾਨ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਤਿਕੋਣਵਿਤੀ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਗਣਿਤ ਅਧਿਆਪਕ ਟਾਈਟਲਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਿਕਦਾਰ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ 19 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਸਿਕਦਾਰ 1831 ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਤ੍ਰਿਕੋਣਮੈਟ੍ਰਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਬਤੌਰ "ਕੰਪਿਊਟਰ" ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ ਜਿਸ ਨੂੰ 30 ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖਾਹ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿਰੋਣਜ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਚ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਆਮ ਜਿਉਜੇਟਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਖੁਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਾਢਾਂ ਕਢੀਆਂ। ਐਵਰੈਸਟ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਸਿਕਦਾਰ ਜੀਟੀਐਸ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਕਲੈਕਟਰ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਐਵਰੈਸਟ ਨੇ ਇਸ 'ਚ ਦਖਲ ਕਰਦਿਆਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਅਫ਼ਸਰ ਆਪਣੇ ਬੌਸ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਦੂਜੇ ਵਿਭਾਗ 'ਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਐਵਰੈਸਟ 1843 'ਚ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਐਂਡਰਿਊ ਸਕਾਟ ਵੌਘ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਬਣ ਗਿਆ।
ਉੱਤਰ ਵਿਚ 20 ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਸਿਕਦਾਰ ਨੂੰ 1851 'ਚ ਕਲਕੱਤਾ 'ਚ ਬਤੌਰ ਚੀਫ਼ ਕੰਪਿਊਟਰ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਜੀ.ਟੀ.ਐਸ. ਦੇ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਨੇ ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੁੱਝ ਖੋਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਲਈ ਮਿਆਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵੱਖਰੇ ਤਾਪਮਾਨਾਂ ਤੇ 32 ਡਿਗਰੀ ਫਾਰਨਹੀਟ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਬਾਰੋਮੈਟਰੀ ਰੀਡਿੰਗ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸੀ।[2]
ਕਰਨਲ ਵੌਘ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ 'ਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਦਾਰਜਲਿੰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਪਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪੀਕ XV ਬਾਰੇ ਛੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਤੋਂ ਡਾਟਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਹ ਆਖਰਕਾਰ ਇਸ ਸਿੱਟੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਕਿ ਪੀਕ XV ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਵੌਘ ਨੂੰ ਇਕ ਪੂਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਖੋਜ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਰਤਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਡਾਟਾ ਚੈੱਕ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਆਦਰਸ਼, ਐਵਰੇਸਟ ਦੁਆਰਾ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿਖਰ ਦਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਥਾਨਕ ਨਾਮ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ, ਵੌਘ ਨੇ ਇਕ ਅਪਵਾਦ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ।[3][4]
ਹੋਰ
ਸੋਧੋਇੰਝ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਐਵਰੇਸਟ ਅਤੇ ਵੌਘ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਅਸਧਾਰਨ ਗਣਿਤ ਕਾਬਲੀਅਤਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ, ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਹੋਲ-ਦਿਲੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਸਨ। ਦੋ ਖਾਸ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਰਿਕਾਰਡ 'ਚ ਹਨ।
1851 ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਰਵੇਅ ਮੈਨੂਅਲ (ਈ. ਐੱਸ. ਕੈਪਟਨ ਐਚ ਐਲ ਥੁਲੇਅਰ ਅਤੇ ਕੈਪਟਨ ਐਫ. ਸਮੈਥ) ਸਰਵੇਅ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਨੂਅਲ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂਅਲ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਗਣਿਤਕ ਅਧਿਆਏ ਬਾਬੂ ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸੀ। ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਤਾ ਲਈ ਮੈਨੁਅਲ ਬੇਹਦ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਿਤ ਹੋਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤੀਸਰਾ ਐਡੀਸ਼ਨ, 1875 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ (ਅਰਥਾਤ, ਸਿਕਦਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਜਿਸ 'ਚ ਉਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸਿਕਦਾਰ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ-ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 1876 ਵਿਚ ਫਰੈਂਡ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ 'ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੀ ਲੁੱਟ' ਕਿਹਾ।[5]
ਇਹ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸਿਕਦਾਰ ਨੂੰ 1843 ਵਿਚ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਵਾਨਸਿਟਾਰਟ ਦੁਆਰਾ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਵਰਕਰਾਂ ਦੇ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ 200 ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਕਮ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਰਾਮਗੋਪਾਲ ਘੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਬੰਗਾਲੀ ਸਪੈਕਟਰ ਵਿਚ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰੂਪ 'ਚ ਮਿਲੀ ਸੀ।[5]
1854 ਵਿੱਚ, ਸਿਕਦਾਰ ਆਪਣੇ
ਦਾਰਜ਼ੀਅਨ ਦੋਸਤ ਪੈਰੀ ਚਾਂਦ ਮੀਤਰਾ ਦੇ ਨਾਬੰਗਾਲੀ ਰਸਾਲਾ ਮਾਸਿਕ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਏਜੰਡਾ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਸੀ। ਉਹ ਆਮ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਦੀ ਅਤੇ ਅਣਜਾਣੀ ਸ਼ੈਲੀ 'ਚ ਲਿਖਦਾ ਸੀ।[6]
ਸਿਕਦਾਰ 1862 ਵਿਚ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀਜ਼ ਸੰਸਥਾਨ (ਹੁਣ ਸਕੌਟਿਸ਼ ਚਰਚ ਕਾਲਜ) ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗਣਿਤ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[7] [8]
17 ਮਈ 1870 ਨੂੰ ਗੋਂਦਾਲਪਰਾ, ਚੰਦਨਗਰ, ਵਿਖੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਉਸ ਦੇ ਰਹਿਣ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਮਾਨਤਾ
ਸੋਧੋਸਿਕਦਾਰ ਦੇ ਗਣਿਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਵਿੱਚ, ਜਰਮਨ ਫਿਲਾਸੋਫਿਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 1864 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨੁਸਾਰੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਇਆ ਜੋ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੁਰਲਭ ਮਾਣ ਸੀ।[9] [ <span title="This information is too vague. (February 2016)">ਅਸਪਸ਼ਟ</span> ] 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1802 ਨੂੰ ਚੇਨਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨ ਤ੍ਰਿਗੋਮੈਟ੍ਰਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਡਾਕ ਵਿਭਾਗ ਨੇ 27 ਜੂਨ 2004 ਨੂੰ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਟੈਂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾਨਾਥ ਸਿਕਦਾਰ ਅਤੇ ਨੈਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਮਹਾਨ ਆਰਕ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਭੂਗੋਲਿਕਤਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਖੋਜ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮਹਾਨ ਤ੍ਰਿਗੋਮੈਟਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ "ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2021-01-21. Retrieved 2019-07-06.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ See 'Arya Darshan', 1884, Ed. Jogendranath Bandyopadhyay Vidyabhushan; Ajana Chaudhury, 'A Brief Historical Review of Early Weather Work in Kolkata', Psyche and Society, May 2009.
- ↑ See report in 'The Illustrated London News', 15 August 1857
- ↑ Ram Copal Sanyal, ed. (1894), Reminiscences and anecdotes of great men of India: both official and non-official for the last one hundred years, p. 25
- ↑ 5.0 5.1 For details, see Ashish Lahiri, Radhanath Sikdar: Beyond the Peak, Boi-Chitra, Kolkata, 2010.
- ↑ See Sivanath Sastri, "Ramatanu Lahiri o Tatkalin BangaSamaj", 1904
- ↑ Hasnat, Abul. "Shikder, Radhanath". Banglapedia. Retrieved 26 July 2015.
- ↑ Staff List: General Assembly's Institution (1856-1907) in 175th Year Commemoration Volume.
- ↑ See Deepak Kumar, Patterns of Colonial Science in India, Indian Journal of History of Science, 15(1), May 1980.
ਸਰੋਤ
ਸੋਧੋ- The Illustrated London News, 15 August 1857
- Bagal, Jogesh Chandra Unabingsha Shatabdir Bangla, 1941
- Shastri, Sivanath Ramatanu Lahiri o Tatkalin Bangasamaj, 1904
- Chaudhury, Ajana, R R Kelkar and A. K. Sen Sarma, Technology: Through the haze of time & neglect, The Statesman, Kolkata, 1 March 2009.
- Chaudhury, Ajana A Brief Historical Review of Early Weather Work in Kolkata, Psyche and Society, Kolkata, May 2009
- Lahiri, Ashish Radhanath Sikdar: Beyond the Peak, Boi-Chitra, Kolkata, 2010.
- Nath, Dr. Sankar Kumar Radhanath Sikdar: Taththeyer Aaloye, Chirayata, Kolkata-73, October 2012