ਲੋਕ

ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ

ਲੋਕਧਾਰਾ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਾਇਆਮਈ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਥੌਮਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, 'ਲੋਕ' ਸਿਰਫ਼ ਪੇਂਡੂ, ਅਕਸਰ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਕਿਸਾਨੀ ਲਈ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਲੋਕ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਲੱਖਣ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

"ਲੋਕ ਇੱਕ ਲਚਕੀਲਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਮੈਰੀਕਨ ਲੋਕਧਾਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਇਕੱਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ।"

"ਲੋਕ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਕਿਸਮ ਦੇ।"

"ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਨੁਪਾਤ ਜੋ ਸਮੂਹ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਰਿਵਾਜ, ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ, ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ, ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।"

19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਲੋਕ, ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ "ਲੋਕ-ਕਥਾ" ਵਿੱਚ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹ, ਪੇਂਡੂ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸਨ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਉਲਟ, ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਕਿਸਾਨ ਸਨ।  ਸਿਰਫ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀਆ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਕੋਟੈਲ ਤੇ) ਪੇਂਡੂ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਲੋਕ ਦੀ ਇਸ ਫੈਲੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਆਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅੰਡਰ ਕਲਾਸ ਵਜੋਂ ਹੋਈ

20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦਿਆਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਦੇ ਨਾਲ, ਲੋਕਧਾਰਕਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਸਮੂਹ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਅਤੇ ਫੈਲਾਇਆ।  1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤਕ ਇਹ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹ, ਅਰਥਾਤ ਲੋਕ ਸਮੂਹ, ਸਾਰੇ ਸਾਡੇ ਆਸ ਪਾਸ ਸਨ;  ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪਹਿਚਾਣਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਸਮੂਹ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਥਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਵਿੱਚ ਉਮਰ, ਭਾਸ਼ਾ, ਜਾਤ, ਨਸਲ, ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਕੌਮੀਅਤ

• ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਧਾਰ ਸਾਂਝਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਜਾਂ ਕੌਮੀਅਤ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਸਾਂਝੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਵੰਸ਼ਕਰਮ, ਇਤਹਾਸ, ਲਹੂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ, ਧਰਮ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਂਝੇ ਖੇਤਰ, ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਰੰਗ-ਰੂਪ (ਯਾਨੀ ਸ਼ਕਲ - ਸੂਰਤ) ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਮਗਰ ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਕਿਸੇ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਜਾਤੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਅੱਡਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕਬੀਲਾ

• ਕਬੀਲਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਂ ਅਪਣਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬੋਲੀ ਸਾਂਝੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਇਕਸਾਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘੁੰਮਦਾ -ਫਿਰਦਾ ਹੈ ।ਇਹ ਸਮਾਜਕ ਸਮੂਹ ਆਪਸਦਾਰੀ ਅਤੇ ਪਰਸਪਰਤਾ ਪੱਖੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।ਇਸ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਘਰਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਖਾਨਦਾਨਾਂ ਵਰਗੇ ਉਪ ਸਮੂਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।ਸਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਰ ਕਬੀਲਾ ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਪੁਰਖ ਅਤੇ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੇਵਤੇ ਜਾਂ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ।ਕਬੀਲੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੂਨ ਦੀ ਸਾਂਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਸਾਂਝੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਾਰੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਹੈ।ਕਈ ਵਾਰ ਕਬੀਲੇ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਹੁਣ ਜਿਹੜੀ ਨਵੀਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ, ਉਹ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਸਹੀ ਚਾਨਣ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ।ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਕਬੀਲਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਆਹ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬੱਝਿਆ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਜੇ ਕੰਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੱਗਤਾ ਦੇ ਅਧਾਰਤ ਵਟਾਂਦਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ।ਇੱਕੋ ਬੋਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ, ਕਬਾਇਲੀ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨੀ ਬੰਧਨ'ਚ ਬੱਝਿਆ ਇਹ ਸਮੂਹ ਦੂਜੇ ਕਬੀਲਿਆਂ ਜਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਤਾਂ ਰਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਮਾਜਿਕ ਊਚ-ਨੀਚ ਜਾਂ ਦਵੈਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਰਖਦਾ ।