ਵਿਸ਼ਵਾਮਿਤ੍ਰੀ ਨਦੀ

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਪੰਚਮਹਿਲ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਪਾਵਾਗੜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਡੋਦਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਮਹਾਨ ਸੰਤ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ, ਧਾਧਰ ਅਤੇ ਖਾਨਪੁਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖੰਭਾਤ ਦੀ ਖਾੜੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਝੌਤਾ 1000 ਬੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਈ ਯੁੱਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਇਸ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਟੀਲੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਕੋਟੱਕਾ (ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਅਕੋਟਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਟੀਲਾ ਧਨਤੇਕੜੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਵਡੋਦਰਾ ਦੇ ਸੈਟਲਮੈਂਟ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1721 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਇਹ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਹਨ: ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ, ਧਾਦਰ ਅਤੇ ਜੰਬੂਵਾ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਪਵਾਗਗੜ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜੈਂਬੋਘੋਦਾ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅਜਵਾ ਨੇੜੇ ਵਿਸ਼ਵਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਤੇ ਸਿਆਜੀ ਸਰੋਵਰ ਅਤੇ ਧਾਦਰ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਦੇਵ ਡੈਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਵਹਾਅ ਪੂਰਬੀ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਬਾਰ੍ਹਵਾਂ ਨਦੀਆਂ ਮਾਹੀ ਅਤੇ ਨਰਮਦਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਛੱਤਰੀ, ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰਾ ਸਰੋਵਰ, ਪੁਰਾਣਾ ਬ੍ਰਿਜ, ਸਸਪੈਂਸ਼ਨ ਬ੍ਰਿਜ, ਕਿਸ਼ਤੀ ਘਰ।ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਮਗਰਮੱਛ ਜਾਂ ਮਾਰਸ਼ ਮਗਰਮੱਛਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਜੋ (ਕ੍ਰੋਕੋਡੀ-ਲੂਸ ਪੈਲਸਟਰਿਸ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ (ਸੁਰੱਖਿਆ) ਐਕਟ, 1972 ਦੀ ਅਨੁਸੂਚੀ 1 ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਭਾਰ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਨੁੱਖੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਮਗਰਮੱਛ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਇਸ ਨਦੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਲ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ

ਵਡੋਦਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦੀ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਸਤਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਰਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਕਈ ਡੈਮ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਅਤੇ ਤੂਫਾਨ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਨਦੀ ਦੇ ਰੱਖ ਰਖਾਅ ਅਤੇ ਸੀਵਰੇਜ ਦੇ ਪਾਣੀ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਅਣਗਹਿਲੀ ਵਿਗੜਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੈ।

ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸ ਨਦੀ 'ਤੇ ਬਣੇ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਗੇਜ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਜਵਾ, ਪ੍ਰਤਾਪਪੁਰਾ, ਸਿਟੀ ਬ੍ਰਿਜ, ਭਨਿਆਰਾ, ਧਨੌਰਾ, ਘਨਸਰਵਾਵ, ਹਰੀਪੁਰਾ, ਵਡਾਲਾ, ਸ਼ਿਵਰਾਜਪੁਰ ਵਡੋਦਰਾ ਅਤੇ ਪੰਚਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੈਲੋਲ ਅਤੇ ਦਿਓ ਡੈਮ ਹਨ।

ਸਕੂਲ ਆਫ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਮਿਸ਼ੀਗਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਏਐਸਪੀ (ਅਮ੍ਰਿਤ ਸੀਤਾਰਾਮ ਪ੍ਰਧਾਨ) ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਨਿਘਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸੀਵਰੇਜ ਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਵਾਧੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਤਹ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੋਏ ਕਬਜ਼ਿਆਂ ਹਨ। ਫਲੱਡ ਪਲੇਨ, ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਹਮਲਾਵਰ ਸਪੀਸੀਜ਼, ਠੋਸ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਡੰਪਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਲਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਘਾਟ।

1994 ਤੋਂ ਇਸ ਨਦੀ ਵਿੱਚ 8 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੜ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਨਦੀ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹ ਕਰਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਮਗਰਮੱਛਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ-ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਗਰਮੱਛ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਵਡੋਦਰਾ ਮਿਊਂਸਪਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ (ਵੀ.ਐਮ.ਸੀ.) ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰੀ ਰਿਵਰਫ੍ਰੰਟ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ (ਵੀ.ਡੀ.ਆਰ.ਪੀ.) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।