ਵੀਣਾ

ਵੀਣਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 

ਵੀਣਾ ਸੁਰ ਧੁਨੀਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਜ਼ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ - ਰੂਦ੍ਰ-ਵੀਣਾ, ਵਚਿਤਰ ਵੀਣਾ ਆਦਿ। ਫਿਰ ਵੀ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਮ ਇਕ-ਤੰਤੀ ਵੀਣਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੱਧਕਾਲ ਵਿਚ ਅਮੀਰ ਖ਼ੁਸਰੋ ਨੇ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਬੈਂਜੋ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬੀਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਮੱਤਭੇਦ ਹਨ ਪਰ ਪ੍ਰਸਿਧ ਵਚਿੱਤਰ ਵੀਣਾ ਵਾਦਕ ਡਾ. ਲਾਲਮਣੀ ਮਿਸ਼ਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ-ਤੰਤੀ ਵੀਣਾ ਦਾ ਹੀ ਵਿਕਸਿਤ ਰੂਪ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਇੱਕ ਚਿਠੀ ਹੈ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੇ ਮਾਪ ਅਨੁਸਾਰ 3.5. ਫੁੱਟ (1 ਤੋਂ 1.2 ਮੀਟਰ) ਲੰਬਾ, ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਖੋਖਲਾ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਸਿਰੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਦੋ ਵੱਡੇ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਗਾਰਟੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਤਾਰਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸੁਰੀਕ ਹਨ, ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਹਾਇਕ ਡਰੋਨ ਤਾਰਾਂ ਹਨ. ਖੇਡਣ ਲਈ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਉਂਗਲਾਂ 'ਤੇ ਪਹਿਨਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਤੰਤਰ ਨਾਲ ਧੁਨ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਡਰੋਨ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੱਥ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਇੱਛਾ ਹੋਵੇ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਵਾਦਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀਨਾ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਿਤਾਰ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਵੀਨਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ. ਇਹ ਲੰਬੀ ਗਰਦਨ ਵਾਲੀ, ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਲੂਟ ਹੈ, ਪਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਲੋਗ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਦੇ ਵੀ, 24 ਫ੍ਰੈਟਸ, ਚਾਰ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਡਰੋਨ ਤਾਰਾਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਕਲਾਸੀਕਲ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਤਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇੱਕ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ, ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਲੂਟੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਵੀਨਾ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਤਿੰਨ-ਅੱਕਟਵ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਪਿੱਚਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਲੰਬੇ, ਖੋਖਲੇ ਗਰਦਨ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪੋਰਟਾਮੈਂਟੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਲੈਗੈਟੋ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ. ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਧਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਪਾਇਆ।

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ

ਮੱਧਯੁਗ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਬਹੁ-ਵਚਨ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਮ ਸ਼ਬਦ ਹੈ. ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਰਿਗਵੇਦ, ਸਮਾਵੇਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਤਪਾਠ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਅਤੇ ਤਤੀਰੀਆ ਸੰਹਿਤਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ, ਨਾਰਦਾ ਨੂੰ ਟੈਂਪੂਰਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਤ ਤਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਉਪਕਰਣ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਸੁਨੀਰਾ ਕਸਾਲੀਵਾਲ, ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਪੁਰਾਣੇ ਲਿਖਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਿਗਵੇਦ ਅਤੇ ਅਥਰਵੇਦ (ਦੋਵੇਂ 1000 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈਸਾ ਪੂਰਵ) ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਪਨਿਸ਼ਦ (ਸੀ. 800–300 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ.) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਾਰ ਸਾਧਨ ਨੂੰ ਵਾਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵੀਨਾ ਬਣਨ ਦਾ ਸ਼ਬਦ. ਮੁ Sanskritਲੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਹਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਤਾਰ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਵਾਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ, ਇੱਕ ਤਾਰਾ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਤਰਾਂ, ਤੰਦੂਰ, ਨਾਨ-ਫਰੇਟਡ, ਜ਼ੀਰੇਟ, ਲੂਟ ਜਾਂ ਬੀਜ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਕਲਾਤਮਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਲਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਬਚੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਪਾਠ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਵੀਨਾ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਠ, ਸ਼ਾਇਦ 200 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਅਤੇ 200 ਸਾ.ਯੁ. ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਾ ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਾ ਵੀਨਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਤਾਰ" ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਗੰਧੜਵ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਗਲਾ, ਇੱਕ ਤਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਬੰਸਰੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਵਾਜ ਅੰਗ ਦਾ ਵੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੋਣ ਦਾ ਉਹੀ ਰੂਪਕ, ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ itਤੇਰੀਆ ਅਰਨਯਕ ਦੀ ਆਇਤ 2.2., ਵਿਚ, ਸ਼ੰਕਯਾਨਾ ਅਰਣਯਕ ਦੀ ਆਇਤ 9.9 ਅਤੇ ਹੋਰ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀ ਨਾਰਦ ਦਾ ਵਰਣਨ ਵੈਦਿਕ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇੱਕ "ਵਿਨਾ ਖਿਡਾਰੀ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਵੀਨਾ ਯੰਤਰ ਨਾਲ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸਰਸਵਤੀ ਵਰਗੀ ਰਾਹਤ ਬਨਾਵਤੀ 200 ਬੀ ਸੀ ਈ ਤੱਕ ਦੀ ਬੋਧੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਬਿਜਾਈ ਵਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਵੀਨਾ ਹੈ। ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਸੱਤ-ਸਤਰਾਂ ਵਾਲੇ ਉਪਕਰਣਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦਾ 35 ਆਇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਪਕਰਣ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵੀਨਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜ਼ੀਰੇ ਜਾਂ ਲੂਟ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਖਰੀ ਸੀ. ਐਲਿਨ ਮਾਈਨਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵੀਨਾ ਇੱਕ ਰਬਾਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਲੂਟ ਅਤੇ ਜ਼ੀਟਰ ਸਟਾਈਲ ਦੀ ਵੀਨਾ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਆਮ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਰਾਹਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਦੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਿਲਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਸਾ.ਯੁ. ਤਕ, ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਮੂਰਤੀਆ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀਨਾ ਨਾਲ ਹਨ।