ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Citric acid) ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਾਰਬਨਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ, ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਖੱਟੇ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਵਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੜੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਤੋਂ ਇਹ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ 6 ਤੋਂ 7 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਚੂਨੇਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਨਾਮ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਸਿਟਰੇਟ ਦਾ ਅਵਕਸ਼ੇਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਵਕਸ਼ੇਪ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣਾ ਨਾਲ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਘੋਲ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਕਰਾ ਦੇ ਕਿੰਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਸਾਇਣ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੈ।
| ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ | |
|---|---|
|
|
2-hydroxypropane-1,2,3-tricarboxylic acid | |
Other names citric acid | |
| Identifiers | |
| CAS number | 77-92-9 
|
| PubChem | 22230 (monohydrate) 311, 22230 (monohydrate) |
| ChemSpider | 305
|
| UNII | XF417D3PSL
|
| EC ਸੰਖਿਆ | 201-069-1 |
| DrugBank | DB04272 |
| KEGG | D00037
|
| ChEBI | CHEBI:30769
|
| ChEMBL | CHEMBL1261
|
| IUPHAR ligand | 2478 |
| RTECS ਸੰਖਿਆ | GE7350000 |
| Jmol-3D images | Image 1 |
| |
| |
| Properties | |
| ਅਣਵੀ ਫ਼ਾਰਮੂਲਾ | C6H8O7 |
| ਮੋਲਰ ਭਾਰ | 192.12 g mol−1 |
| ਦਿੱਖ | crystalline white solid |
| ਗੰਧ | odorless |
| ਘਣਤਾ | 1.665 g/cm3 (anhydrous) 1.542 g/cm3 (18 °C, monohydrate) |
| ਪਿਘਲਨ ਅੰਕ |
156 °C, 429 K, 313 °F |
| ਉਬਾਲ ਦਰਜਾ |
310 °C, 583 K, 590 °F |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in water | 117.43 g/100 mL (10 °C) 147.76 g/100 mL (20 °C) 180.89 g/100 mL (30 °C) 220.19 g/100 mL (40 °C) 382.48 g/100 mL (80 °C) 547.79 g/100 mL (100 °C)[1] |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ | soluble in alcohol, ether, ethyl acetate, DMSO insoluble in C6H6, CHCl3, CS2, toluene |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in ethanol | 62 g/100 g (25 °C) |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in amyl acetate | 4.41 g/100 g (25 °C) |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in diethyl ether | 1.05 g/100 g (25 °C) |
| ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in 1,4-Dioxane | 35.9 g/100 g (25 °C) |
| log P | -1.64 |
| ਤੇਜ਼ਾਬਪਣ (pKa) | pKa1 = 3.13[2] pKa2 = 4.76[2] pKa3 = 6.39,[3] 6.40[4] |
| ਅਪਵਰਤਿਤ ਸੂਚਕ (nD) | 1.493 - 1.509 (20 °C)[1] 1.46 (150 °C) |
| ਲੇਸ | 6.5 cP (50% aq. sol.)[1] |
| Structure | |
| Monoclinic | |
| Thermochemistry | |
| Std enthalpy of formation ΔfH |
-1548.8 kJ/mol[1] |
| ਬਲ਼ਨ ਦੀ ਮਿਆਰੀ ਊਰਜਾ ΔcH |
-1960.6 kJ/mol[5] -1972.34 kJ/mol (monohydrate)[1] |
| Standard molar entropy S |
252.1 J/mol·K[5] |
| Specific heat capacity, C | 226.51 J/mol·K (26.85 °C)[5] |
| Hazards | |
| GHS pictograms | ਫਰਮਾ:GHS07[2] |
| GHS signal word | Warning |
| GHS hazard statements | ਫਰਮਾ:H-phrases[2] |
| GHS precautionary statements | ਫਰਮਾ:P-phrases[2] |
| EU ਵਰਗੀਕਰਨ | ਫਰਮਾ:Hazchem Xi ਫਰਮਾ:Hazchem C |
| ਆਰ-ਵਾਕਾਂਸ਼ | ਫਰਮਾ:R34, ਫਰਮਾ:R36/37/38, ਫਰਮਾ:R41 |
| ਐੱਸ-ਵਾਕਾਂਸ਼ | ਫਰਮਾ:S24/25, ਫਰਮਾ:S26, ਫਰਮਾ:S36/37/39, S45 |
| ਮੁੱਖ ਜੇਖੋਂ | skin and eye irritant |
| NFPA 704 |
 1
2
0
|
| ਸਫੋਟਕ ਹੱਦਾਂ | 8%[2] |
| LD੫੦ | 3000 mg/kg (rats, oral) |
 (verify) (what is:  / ?)Except where noted otherwise, data are given for materials in their standard state (at 25 °C (77 °F), 100 kPa) | |
| Infobox references | |
ਇਹ ਵਾਕਈ:2-ਹਾਇਡਰੋਕਸੀ-ਪ੍ਰੋਪੇਨ 1:2:3 ਟਰਾਇਕਾਰਬੋਸਿਲਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ{ਹਵਾਲੇ}
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 ਫਰਮਾ:PubChemLink
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 Sigma-Aldrich Co., Citric acid. Retrieved on 2014-06-02.
- ↑ "Data for Biochemical Research". ZirChrom Separations, Inc. Retrieved January 11, 2012.
- ↑ "Ionization Constants of Organic Acids". Michigan State University. Retrieved January 11, 2012.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Citric acid in Linstrom, P.J.; Mallard, W.G. (eds.) NIST Chemistry WebBook, NIST Standard Reference Database Number 69. National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg MD. http://webbook.nist.gov (retrieved 2014-06-02)