ਸੁਰਲਿਪੀ (ਸਵਰਲਿਪੀ)
ਸੁਰਲਿਪੀ (ਹਿੰਦੀ :ਸਵਰਲਿਪੀ), (ਬੰਗਾਲੀਃ ਸਵਰਾਲੀਪੀ) ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਲਿਖਤੀ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਝੇ ਗਏ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਣ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ
ਸੋਧੋਭਾਰਤੀ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਪਿੰਗਲਾ (ਅੰ. 200 ਈ. ਪੂ.) ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੰਦਾ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਮੀਟਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।
ਭਾਰਤੀ ਰਾਗ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਵਿੱਚ, ਸਰਗਮ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸੋਲਫੇਜ ਵਰਗੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਸੋਲਫੇਜ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਸੱਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ, ਰਿਸ਼ਭ, ਗੰਧਾਰ, ਮਧ੍ਯਮ,ਪੰਚਮ, ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਗਾਉਣ-ਵਜਾਉਣ ਲਈ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸੱਤ ਸੁਰ ਸ,ਰੇ ਗ ਮ ਪ,ਧ ਨੀ ਉਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਟੌਿਨਕ ਨੂੰ ਸ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ. ਸਾਕਿਸੇ ਵੀ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪੰਜਵੇਂ 'ਤੇ ਸਥਿਰ ਹੈ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਅਚਲਾ ਸਵਰ ('ਫਿਕਸਡ ਨੋਟਸ') ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਪੰਜ ਨੋਟਾਂ, ਰੇ , ਗ, ਮ, ਧ ਅਤੇ ਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ 'ਨਿਯਮਤ' (ਸ਼ੁੱਧ ਪਿੱਚ) ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਪਿੱਚ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਰੇ, ਸਕੇਲ ਦੀ ਦੂਜੀ ਡਿਗਰੀ, ਇੱਕ ਪੂਰਾ-ਕਦਮ ਹੈ) ਸ਼ੁੱਧ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਜਾਂ ਇੱਕ ਬਦਲਿਆ ਪਿੱਚ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਦੇ ਅੱਧਾ ਕਦਮ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਅੱਧਾ-ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ. ਰੇ , ਗ, ਧ ਅਤੇ ਨੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਜੋ ਅੱਧੇ-ਕਦਮ ਹੇਠਾਂ ਹਨ (ਕੋਮਲ-"ਫਲੈਟ") (ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਕੋਮਲ ਰੇ, ਸ ਤੋਂ ਅੱਧਾ-ਕਦਮ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਮ ਦਾ ਇੱਕ ਬਦਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਥੀ ਹੈ ਜੋ ਅੱਧਾ ਕਦਮ ਉੱਚਾ ਹੈ (ਤੀਵਰਾ-"ਤਿੱਖਾ") (ਇਸ ਲਈ, ਤਿਵਰਾ ਮ ਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਚੌਥਾ ਹੈ। ਰੇ, ਗ, ਮ, ਧ ਅਤੇ ਨੀ ਨੂੰ ਵਿਕ੍ਰਿਤ ਸਵਰ ('ਚੱਲ ਨੋਟਸ') ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਭਾਰਤੀ ਸੰਕੇਤ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਪਿੱਚਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਚਲਾ ਸਵਰ ਲਈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਿਕਰੁਤ ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਉੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਕਰੁਤ ਸਵਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਕਿਸਮ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।