ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ (ਕਿੱਸਾ)
ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕਲਾਸਿਕ ਕਥਾ ਹੈ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਪਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿਆਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਨੇ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਨਾਮ ਸੈਫ਼ੁਲ ਮਲੂਕ ਝੀਲ ਉੱਤਰੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਝੀਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਝੀਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2][3][4]
ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਆਪਣੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦੇਸ਼, ਅਚੱਲ ਬਚਨ ਅਤੇ ਉੱਚ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਾਰਨ ਵਿਸ਼ਵ-ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਾਹਿਤਕ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਕੇ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਬਣਾਇਆ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਉਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਇੱਕ 'ਮਹਾਨ ਕਲਾ' ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਡੇ a ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੇਫ ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਕਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਨਿੰਦਿਆ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸਨ। ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੈਫ਼-ਅਲ-ਮੁਲੁਕ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ 1863 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 1870 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਵਾਈ ਸੀ। ਮੀਆਂ ਸਾਹਿਬ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ 9191 ਅਤੇ 9251 ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਲਾਹੌਰ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁੱਲਾ (ਜੋ ਉਸ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਸੀ) ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਿਤਾਏ ਸੀ। ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:
- ਸ਼ਹਿਰ ਲਾਹੌਰ ਮੁਬਾਰਕ ਅੰਦਰ ਸਿਹਤ ਕੀਤੀ ਬਹਿ ਕੇ
- ਮੌਲਵੀ ਅਬਦੁੱਲਾ ਜੀਓ ਦੇ ਖ਼ਾਨੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ
ਉੱਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿਚ, ਮੀਆਂ ਮੁਹੰਮਦ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਰਿਹਾ। ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸੂਫੀ ਕਵੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਨੇ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਵਿਚ, ਇਸ ਲਿਖਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਿਹਾ। ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਤਕ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤਕ ਸੀਮਤ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਨਮਕ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।
ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਮਿਸਰ ਦਾ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁਹਰਾਂ ਸਨ; ਇੱਕ ਸੈਫ ਉਲ ਮੁਲੁਕ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਇੱਕ ਬਦੀ-ਉਲ-ਜਮਾਲਾ ਦਾ ਹੈ।[5]
ਇੱਕ ਰਾਤ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਨੇ ਇੱਕ ਝੀਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਪਰੀ ਅਤੇ ਝੀਲ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਪਰੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਮੈਂ ਇਹ ਪਰੀ ਕਿਵੇਂ ਲੱਭ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਮੈਂ ਉਸ ਕੋਲ ਕਿਵੇਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ? ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸੈਫ ਆਪਣੀ ਸੁਪਨ-ਪਰੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਰਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਥੇ, ਉਸਨੂੰ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਵਲੀ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ ਸੰਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸੁਪਨ-ਪਰੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਲੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤੈਨੂੰ 40 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਪਰੀ ਕਿਵੇਂ ਲੱਭਣੀ ਹੈ।
40 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਦੋ ਜਿੰਨ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ 'ਸੁਲੇਮਾਨੀ ਟੋਪੀ' ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤੀ - ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਨਾਲ ਉਹ ਅਦਿੱਖ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਿੰਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੈ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਪਰੀਆਂ ਨਹਾ ਰਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਪਰੀਆਂ ਕੋਹਕਾਫ ਤੋਂ ਆਈਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪਰੀਆਂ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ, ਤਾਂ ਜਿੰਨਾਂ ਨੇ ਬਦੀ-ਉਲ-ਜਮਾਲ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਰੀ ਸਹੇਲੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਅਤੇ ਉਹ ਚਲੀ ਗਈ।[6] ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਚਾਦਰ ਉਸ ਪਰੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਲੈ ਕੇ ਝੀਲ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਖੰਭ ਲੁਕੋ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਦੂਜੀ ਪਰੀ ਸਫ਼ੈਦ ਦਿਓ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਦੀ-ਉਲ-ਜਮਾਲ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੇ ਦਿਓ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਪਰੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸਾਰੀ ਝੀਲ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਲਈ ਤੂਫਾਨ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਨੇ ਇੱਕ ਸੁਰੰਗ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਤੂਫਾਨ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ।
ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਦਿਲਚਸਪ ਹੋਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਸਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਲੇਖਕ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਪਹਾੜੀ, ਪੋਠੋਹਾਰੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦਕੋ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਪਲਾਟ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਘੇਰਾ ਇੱਕ ਧਮਾਕੇ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਰੋਮਾਂਸ'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸਨ, ਪਰ ਸੈਫ਼ੁਲ-ਮਲੂਕ ਦੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪਲਾਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਨਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਪਰੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਦੀ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਤ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Ram Babu Saksena. A history of Urdu literature: with a foreword. R. N. Lal, 1940.
- ↑ Amaresh Datta (1949). Encyclopaedia of Indian Literature. Sahitya Akademi, 1987.
- ↑ Janet Parker; Alice Mills; Julie Stanton. Mythology: Myths, Legends and Fantasies. Struik, 2007.
- ↑ Thomas Grahame Bailey (1932). A history of Urdu literature. Oxford University Press, 2008.
- ↑ Sana Zehra (22 April, 2016). "Saiful Muluk-Prince of Egypt". Dailytimes.com.pk. Archived from the original on 28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021. Retrieved 1 June 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - ↑ "Dream of Prince Saiful Malook". www.parhlo.com. Retrieved 1 June 2018.