ਸੰਥਾਰਾ

ਸੰਥਾਰਾ (Sallekhanā ,also Santhara, Samadhi-marana, Sanyasana-marana), (संथारा, सल्लेखना) ਸੱਲੇਖਣਾ (ਸਮਾਧੀ ਜਾਂ ਸਥਾਰਾਂ) ਮੌਤ ਨੂੰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਜਾਣ ਕੇ ਆਪਣਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜੈਨ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਖਾਨਾ - ਪੀਣਾ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਦਿਗੰਬਰ ਜੈਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਧੀ ਜਾਂ ਸੱਲੇਖਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਇਸਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਵੇਤਾਂਬਰ ਸਾਧਨਾ ਪਧਦਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਥਾਰਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸੱਲੇਖਨਾ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ ਸਤ + ਲੇਖਨਾ । ਇਸ ਦਾ ਮਤਲੱਬ ਹੈ - ਸੰਮਿਅਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕਾਇਆ ਅਤੇ ਕਸ਼ਾਔਂ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕਰਣਾ । ਇਹ ਸ਼ਰਾਵਕ ਅਤੇ ਮੁਨੀ ਦੋਨ੍ਹੋਂ ਲਈ ਬਤਾਈ ਗਈ ਹੈ । ਇਸਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸਾਧਨਾ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਸਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਕੋਲ ਵੇਖਕੇ ਸੱਬ ਕੁੱਝ ਤਿਆਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੈਨ ਗਰੰਥ , ਤੱਤਵਾਰਥ ਨਿਯਮ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਦੇ ੨੨ਵੇਂ ਸ਼ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ : ਵਰਤਧਾਰੀ ਸ਼ਰਾਵਕ ਮਰਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੱਲੇਖਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਪੂਰਵਕ ਸੇਵਨ ਕਰੇ ।

ਜੈਨ ਗਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਲੇਖਨਾ ਦੇ ਪੰਜ ਅਤੀਚਾਰ ਬਤਾਏ ਗਏ ਹਨ :

ਜੀਵਿਤਾਂਸ਼ਸਾ - ਸੱਲੇਖਨਾ ਲੈਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੀਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਣਾ

ਮਰਣਾਂਸ਼ਸਾ - ਵੇਦਨਾ ਵਲੋਂ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਕੇ ਜਲਦੀ ਮਰਨੇ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਣਾ

ਮਿਤਰਾਨੁਰਾਗ - ਅਨੁਰਾਗ ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਣਾ

ਸੁਖਾਨੁਬੰਧ - ਪਹਿਲਾਂ ਭੋਗੇ ਹੋਏ ਸੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਣਾ

ਨਿਦਾਂਨ - ਅਗਲੀ ਵਿਸ਼ਾ - ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਇੱਛਿਆ ਕਰਣਾ

ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ

ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸੰਥਾਰਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਭੋਜਨ ਜਬਰਨ ਬੰਦ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋ । ਸੰਥਾਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੈਨ - ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ , ਇਸਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਿਯਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭੋਜਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਅਨਾਜ ਬੰਦ ਕਰਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ,ਉਹ ਸਿਰਫ ਉਸੀ ਹਾਲਤ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਅਨਾਜ ਦਾ ਪਾਚਣ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਜਾਵੇ ।

ਇਸਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਦਲੀਲ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਅੰਤਮ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਂਟਿਲੇਟਰ ਉੱਤੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲ ਪਾਂਦੇ ਹਨ ,ਨਹੀਂ ਹੀ ਭਗਵਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਪਾਂਦੇ ਹਨ । ਇਵੇਂ ਮੌਤ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰਣ ਵਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ , ਸੰਥਾਰਾ ਪ੍ਰਥਾ । ਸਬਰ ਭਰਿਆ ਅੰਤਮ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਣ ਦੀ ਕਲਾ ।

ਉਦਾਹਰਣ

ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ( ਮੌਰਿਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ) ਨੇ ਸ਼ਰਵਣਬੇਲਗੋਲਾ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਗਿਰੀ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਸੱਲੇਖਨਾ ਲਈ ਸੀ

ਸੰਥਾਰਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਹੈ,ਨਹੀਂ ਕਿ ਆਤਮਹੱਤਿਆ

ਜੈਨ ਧਰਮ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਰਮ ਹਨ ਇਸ ਧਰਮ ਮੈਂ ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਜਯੋ ਅਤੇ ਜੀਣ ਦੋ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਮੈਂ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਜੀਵ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਪਾਪ ਮੰਨੀ ਗਈਆਂ ਹਨ ,ਤਾਂ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਵਰਗਾ ਕ੍ਰਿਤਿਅ ਤਾਂ ਮਹਾਂ ਪਾਪ ਕਹਾਂਦਾ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰਣਾ ਪਾਪ ਮਾਨ ਗਿਆ ਹਨ । ਆਮ ਜੈਨ ਸ਼ਰਾਵਕ ਸੰਥਾਰਾ ਉਦੋਂ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਡਾਕਟਰ ਪਰੀਜਨਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਸਭ ਉਪਰਵਾਲੇ ਦੇ ਹੱਥ ਮੈਂ ਹਨ ਉਦੋਂ ਇਹ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਅਪਨਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਾਂ ਇਸ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਮੈਂ ਪਰੀਜਨਾਂ ਦੀ ਸਹਮਤੀ ਅਤੇ ਜੋ ਸੰਥਾਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹ ਉਸਦੀ ਸਹਮਤੀ ਹੋ ਉਦੋਂ ਇਹ ਢੰਗ ਲਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਢੰਗ ਛੋਟਾ ਬਾਲਕ ਜਾਂ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਢੰਗ ਮੈਂ ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਦੇ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਨਪਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹਨ ਇਸ ਢੰਗ ਦੁਆਰਾ ਆਤਮਾ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ । ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ ।