ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ

ਜਥੇਦਾਰ
ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ
ਜੀ
ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜੀ
ਤੱਤ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜਥੇਦਾਰ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਕੋਈ ਨਹੀਂ (ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ)
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਜਥੇਦਾਰ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਭਾਈ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	1951; ਪਿੰਡ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ, ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	22 ਜੁਲਾਈ 1988 (ਉਮਰ 36–37); ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ
ਛੋਟਾ ਨਾਮ	ਬ੍ਰਹਮਾ
ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ
ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ	ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ
ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ	1984 - 1988
ਰੈਂਕ	ਜਥੇਦਾਰ; ਜਨਰਲ
ਲੜਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ	ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਯੁਧ

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ (1951-22 ਜੁਲਾਈ 1988), ਜਿਸਨੂੰ " ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬ੍ਰਹਮਾ " ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1987 ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਬਣੇ। ^[1] ^[2] ਉਹ ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ^[3]

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 1951 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇੜੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ^[4] ^[5] ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਦਲ ਵਿਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ ਸੁਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਡੇਰੇ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ^[5] ਉਥੇ ਉਹ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਵੀ ਬਣ ਗਏ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਯੋਧੇ ਹਨ। ^[6]

ਪੰਜਾਬ ਯੁਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ

ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਯੁਧ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ " ਤੱਤ ਖਾਲਸਾ " ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਖਾੜਕੂ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾਇਆ। ^[7]

Caption

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਦ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ^[3]

1985 ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਸਐਚਓ (ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਾਊਸ ਅਫਸਰ) ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ^[5]

1986 ਵਿੱਚ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਬਣਾਈ ਜੋ ਤੱਤ ਖਾਲਸਾ, ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਰੈਜੀਮੈਂਟ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਆਰਮਡ ਪੁਲਿਸ, ਦਸਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਅਭੇਦ ਸੀ। ^[8] ^[9] 1987 ਵਿੱਚ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ^[10] ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਬਣੇ। ^[11] ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਿੱਪਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ 2 ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਬਣਾਇਆ ^[12] ^[13]

ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ., ਬੀ.ਐਸ.ਐਫ., ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ, ਜੀਪਾਂ ਅਤੇ ਗਸ਼ਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲੇ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ^[14]

ਬਲੇਰ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਦੀ ਇੱਕ ਜੀਪ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਭੱਜਣ ਅਤੇ ਲੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਸ ਦੇ ਬਦਲਾ ਵਿਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਨੇ 2 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਸਨ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖ ਹਨ। ^[14] ^[5]

ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਜੇ.ਐਫ. ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਪਟਨਾਂ ਅਤੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਮੰਡ ਖੇਤਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੂਰਤੀ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਬ੍ਰਹਮਾ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਹਰ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਬਦਨਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਗੈਂਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਬੰਦੇ" ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ "ਬ੍ਰਹਮਾ" ਨਾਮ ਤੋਂ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ।

ਰਿਬੈਰੋ ਨੇ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਕੇ.ਐੱਲ.ਐੱਫ. ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪਹਾੜ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਪੂਰੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਪਹਾੜ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ-ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਖੁਦ ਪਹਾੜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਬੇਕਸੂਰ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਜਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।

ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ। ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, “ਸਾਡੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿਸ ਟਾਊਟਾਂ ਵੱਲ ਹਨ ਜੋ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਦਾ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਸਾਡੀ ਲੜਾਈ ਅਨਿਆਂ, ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੈ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਉਹ ਸਾਡੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕੇਗਾ। ”

ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ 'ਤੇ ਮਾਣਕਪੁਰ 'ਚ 20,000 ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਦੀ ਫੋਰਸ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖੂਨੀ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।। ਖਾੜਕੂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ। ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਹੋਈ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਚਾਓ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਈ ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਦਕਾ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਉਸ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਨ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਖੂਨ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ। ਭਿਆਨਕ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਲਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ^[14]

1986 ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੋਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਕਤ ਵਰਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਸਨ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਫੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਥੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਗਿਆ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 4 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ^[5] ^[14]

ਅਗਲਾ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀ ਗਸ਼ਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ 1 ਸਬ-ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਅਤੇ 2 ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ^[5]

ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਹੋਰ ਹੌਂਸਲੇ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ "ਮੰਡ ਦਾ ਰਾਜਾ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਭੇਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਦੇ ਨਵੇਂ ਆਈਜੀ ਕੇਪੀ ਗਿੱਲ ਨੂੰ "ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮੰਡ" ਸੌਂਪਿਆ ਹੈ।^[15]^[16]

ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਮਿਤੀ ਜੁਲਾਈ 1986 ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਲੜਾਕੇ ਮੰਡ ਵਿੱਚ ਆਉਣਗੇ। ਇਸ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਮੰਡ ਇੱਕ ਦਲਦਲੀ, ਜੰਗਲੀ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਪੁਲਿਸ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਘੇਰਨ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਿਬੈਰੋ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ, ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਹੱਲ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਲੜਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਮਾਰਨ ਲਈ ਫੌਜ ਦੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਭੇਜੇ ਜਾਣ।^[17]^[18]

ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਦੇ ਜਵਾਨ ਦੋ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਹੇਠਾਂ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਛੁਪੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ 'ਤੇ ਇੰਨੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਨਾਲ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਪਟਾਂ ਵਿਚ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਜਾ ਡਿੱਗਿਆ। ਪਾਇਲਟ ਅਤੇ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰੇ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਲਗਾਏ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਪਾਇਲਟ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅੱਗ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਬੇਸ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੀਆਂ ਫੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਗਏ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕੇ।^[19]^[20]

ਜਿਉਂ ਹੀ ਰਾਤ ਪੈ ਗਈ ਤਾਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਮੋਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਮੰਡ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਕੁਝ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।^[21]^[22]

ਪੁਲਿਸ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ 'ਤੇ ਕੱਢਣ ਲੱਗੇ। ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਖਾਸ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਸਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਖਸ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀ ਪੂਰੀ ਪਲਟਨ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 27 ਦਸੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਚਾਲੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਈਕਰੋਫੋਨ ਲੈ ਕੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, “ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਦੇ ਵਾਸੀਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਮੇਰੇ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਠਿਕਾਣਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੈਂ C.R.P.F ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਹਿੰਮਤ ਹੈ ਤਾਂ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਓ। ਇੱਥੇ ਬੇਕਸੂਰ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਓ ਅੱਜ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰੀਏ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੀ। ਆਓ ਅੱਜ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਗਿਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿੰਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤੇ ਹਨ. ਆਉ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ! ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਤਾਕਤ ਹੋ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਾਣਮੱਤੀ ਤਾਕਤ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਕੱਲੇ 125,000 ਲੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੁਝ ਦੇਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੁੰਗਾਰਾ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, “ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ.! ਆਪਣੇ ਕੁਆਰਟਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਓ! ਬ੍ਰਹਮਾ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਤੁਹਾਡੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮੰਡ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕੇ ਉਹ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ! ਮੈਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. waleo, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਭੋਲੇ ਭਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਛੱਡ ਦਿਓ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਓ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰੋ! ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫਤਹਿ!”

ਪੂਰੇ 25 ਮਿੰਟਾਂ ਲਈ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਪੀਕਰ 'ਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਲਈ ਇਕ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵੀ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੰਗ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਗਏ। ^[23]

ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਡਰੀ ਹੋਈ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਪਲਟੂਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੇਸ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।

ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘਸੀਟ ਕੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਕੰਨ ਇੱਕ ਪਾਗਲ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ। ਪੰਜ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਲਿਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਨੰਗੀ ਦੌੜ ਗਈ ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਠੰਡ ਦੀ ਬਾਕੀ ਰਾਤ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਛੁਪ ਕੇ ਬਿਤਾਈ। ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੂਪ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਉਸ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਡਰੀ ਅਤੇ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੀ ਇਸ ਰਾਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ। ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਡੀਜੀਪੀ ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਜੋ ਵਾਪਰਿਆ ਉਹ ਘਿਣਾਉਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਪਰ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, “ਕੇਪੀਐਸ ਗਿੱਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਦੇ ਆਈਜੀ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮੁਕੱਦਮੇ ਲਈ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ।"^[23]

ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਕਾਂਡ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਸੀਆਰਪੀਐਫ ਦੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਰਾਕੇਟ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਸਾਰੀਆਂ ਹਮਲਾਵਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਹਰ ਹਫ਼ਤੇ ਨਵੇਂ ਗੁਰੀਲਾ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਤਬਾਹ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਦੀਵਾਨੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ। ^[24]

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ^[3]

ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ 22 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਨੇੜੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਰੋਤ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ "ਰਹੱਸਮਈ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਿਆ" ਦੱਸਿਆ ਹੈ। . ." ^[25] ਇਕ ਹੋਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਿਹਾ। ^[26] "ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ^[27] ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ ਦੀ ਹਸਤੀ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ^[3] ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ^[28] ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ^[29]

ਹਵਾਲੇ

↑ "Details of Militant Leader Avtar Singh Brahma". Khalistan Extremism Monitor (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2021-06-21. Archived from the original on 2023-04-10. Retrieved 2023-04-09.
↑ "Sikh Kharkus leaders of the 20th Century". Sikh24.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2013-10-23. Retrieved 2023-04-09.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Personal and criminal records of Avtar Singh Brahma | KEM". Khalistan Extremism Monitor (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 2023-04-14. Retrieved 2023-04-28.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003B-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003C-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003D-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003F-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000040-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000041-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^14.0 ^14.1 ^14.2 ^14.3 ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000042-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000043-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000045-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000047-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000049-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ ^23.0 ^23.1 "Punjab's volatile political scenario turns worse with series of bloody developments". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004B-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004C-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004D-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004E-QINU`"'</ref>" does not exist.
↑ "Death report exaggerated". The Independent. London. 1992-08-29. Retrieved 2010-05-07.
↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000050-QINU`"'</ref>" does not exist.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.

[1] "Details of Militant Leader Avtar Singh Brahma". Khalistan Extremism Monitor (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2021-06-21. Archived from the original on 2023-04-10. Retrieved 2023-04-09.

[2] "Sikh Kharkus leaders of the 20th Century". Sikh24.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2013-10-23. Retrieved 2023-04-09.

[:1-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.

[4] "Personal and criminal records of Avtar Singh Brahma | KEM". Khalistan Extremism Monitor (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 2023-04-14. Retrieved 2023-04-28.

[:32-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.

[6] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.

[7] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003B-QINU`"'</ref>" does not exist.

[8] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003C-QINU`"'</ref>" does not exist.

[9] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003D-QINU`"'</ref>" does not exist.

[10] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[11] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003F-QINU`"'</ref>" does not exist.

[:02-12] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000040-QINU`"'</ref>" does not exist.

[13] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000041-QINU`"'</ref>" does not exist.

[:24-14] 14.0 ^14.1 ^14.2 ^14.3 ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja

[15] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000042-QINU`"'</ref>" does not exist.

[16] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000043-QINU`"'</ref>" does not exist.

[indiatoday.in2-17] "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.

[18] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000045-QINU`"'</ref>" does not exist.

[indiatoday.in3-19] "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.

[20] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000047-QINU`"'</ref>" does not exist.

[indiatoday.in4-21] "Sikh terrorists gun down bus-load of passengers in Punjab, Delhi mobs react against Sikhs". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.

[22] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000049-QINU`"'</ref>" does not exist.

[:0-23] 23.0 ^23.1 "Punjab's volatile political scenario turns worse with series of bloody developments". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-04-26.

[24] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004B-QINU`"'</ref>" does not exist.

[25] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004C-QINU`"'</ref>" does not exist.

[26] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004D-QINU`"'</ref>" does not exist.

[27] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000004E-QINU`"'</ref>" does not exist.

[independent.co.uk2-28] "Death report exaggerated". The Independent. London. 1992-08-29. Retrieved 2010-05-07.

[29] Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000050-QINU`"'</ref>" does not exist.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]