ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ

ਅਸ਼ਰਫ਼ ਓਲ-ਮੋਲੂਕ ਪਹਿਲਵੀ (ਫ਼ਾਰਸੀ: اشرف‌الملوک پهلوی, ਅਸ਼ਰਫ਼ ਪਹਿਲਵੀ, 26 ਅਕਤੂਬਰ 1919 – 7 ਜਨਵਰੀ 2016) ਇਰਾਨ (ਫ਼ਾਰਸ) ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ ਰਜ਼ਾ ਪਹਿਲਵੀ ਦੀ ਜੁੜਵਾਂ ਭੈਣ ਸੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਵੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ "ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 1953 ਦੇ ਤਖਤਾਪਲਟ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੋਸਾਦਦੇਗ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਮਹਿਲ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਵਕੀਲ ਸੀ। 1979 ਵਿੱਚ ਈਰਾਨੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਫਰਾਂਸ, ਨਿਊਯਾਰਕ, ਪੈਰਿਸ ਅਤੇ ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਅਤੇ ਈਰਾਨੀ ਇਸਲਾਮੀ ਗਣਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਦੀ ਰਹੀ।

ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ

ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਅਕਤੂਬਰ 1919 ਨੂੰ ਤਹਿਰਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਰਜ਼ਾ ਤੋਂ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਿਲਵੀ, ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਸਨ, ਜੋ ਫਾਰਸ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਬਣਨਗੇ, ਅਤੇ ਤੱਜ ਅਲ-ਮੋਲੁਕ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਪਤਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜੀ ਸੀ।^[1] ਉਸ ਦੇ 10 ਭੈਣ-ਭਰਾ ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ।^[1]

1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ, ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਸ਼ਮਸ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਪਰਦਾ ਪਹਿਨਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਈਰਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ।^[1] 8 ਜਨਵਰੀ 1936 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣ ਨੇ ਕਸ਼ਫ-ਏ ਹਿਜਾਬ (ਪਰਦਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਤੀਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜੋ ਤਹਿਰਾਨ ਦੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਜਨਤਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।^[2]

ਸੰਨ 1932 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਦੂਜੀ ਪੂਰਬੀ ਮਹਿਲਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਮਾਤ-ਏ-ਨੇਸਵੈਨ-ਏ-ਵਤਨਖਾਹ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[3]

ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ 1937 ਵਿੱਚ, 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਖਾਨ ਘਾਵਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[1]

ਸਿਆਸਤ

ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ

1953 ਦਾ ਤਖਤਾਪਲਟ

1953 ਵਿੱਚ, ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਜੈਕਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਸ ਨੇ ਸੀ. ਆਈ. ਏ. ਅਤੇ ਐਸ. ਆਈ. ਐਸ. ਨੂੰ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮੁਹੰਮਦ ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮਨ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।^[4] ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 1953 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੀ. ਆਈ. ਏ. ਦੇ ਏਜੰਟਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹੀ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਟੀਫਨ ਕਿਨਜ਼ਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਆਲ ਦ ਸ਼ਾਹਜ਼ ਮੈਨ ਦੱਸਦੀ ਹੈ, "ਅਸ਼ਰਫ ਫ੍ਰੈਂਚ ਕੈਸੀਨੋ ਅਤੇ ਨਾਈਟ ਕਲੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਰਮਿਟ ਰੂਜ਼ਵੈਲਟ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਈਰਾਨੀ ਏਜੰਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਸਦੁੱਲਾ ਰਸ਼ੀਦੀਅਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੱਕ ਝਿਜਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਜੰਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਇਆ। ਵਫ਼ਦ ਦੇ ਨੇਤਾ, ਨੌਰਮਨ ਡਾਰ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਰਕੁਨ ਕੋਲ ਇੱਕ ਮਿੰਕ ਕੋਟ ਅਤੇ ਨਕਦੀ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪੈਕੇਟ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸ਼ਰਫ ਨੇ ਇਹ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੇਖੀਆਂ, ਤਾਂ ਡਾਰ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕੀਤਾ," ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਮਕ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਟੁੱਟ ਗਿਆ।" ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ ਦੁਆਰਾ, ਪਹਿਲਵੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਾਲੀ ਚੈੱਕ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਲਾਵਤਨੀ ਤੋਂ ਈਰਾਨ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ।

ਕੁੱਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਖਤਾਪਲਟ ਅਸ਼ਰਫ ਪਹਿਲਵੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਜਰਨਲ ਆਫ਼ ਮਿਡਲ ਈਸਟ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਦੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਲੇਖਕ ਮਾਰਕ ਗੈਸੀਓਰੋਵਸਕੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ "ਤਖਤਾਪਲਟ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ, ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ, ਜਾਂ ਮੋਸਾਦ੍ਦੇਗ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ" ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਮੋਸਾਦ੍ਦੇਹ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।