ਅੰਜਣਾ
ਅੰਜਣਾ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਹਨੂਮਾਨ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ।
| ਅੰਜਣਾ | |
|---|---|
 Anjani with Child Hanuman (Bronze - Pallava Period). | |
| ਦੇਵਨਾਗਰੀ | अञ्जना |
| ਮਾਨਤਾ | Apsara, Vanara |
| ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ | Ramayana and its other versions |
| ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | Kesari |
| ਬੱਚੇ | Hanuman |
ਦੰਤਕਥਾ
ਸੋਧੋਦੰਦਕਥਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਅੰਜਣਾ ਇੱਕ ਅਪਸਰਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਪੁਜਿਕਾਸਟਾਲੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ੀ ਦੇ ਸਰਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵਾਨਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।[1] ਅੰਜਣਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੇਸਰੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਾਨਰ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਹਸਪਤੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[2]
ਅੰਜਨਾ ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ। ਅੰਜਨਾ ਦਾ ਬੇਟਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹਨੂਮਾਨ ਨੂੰ ਅੰਜਨਿਆ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3] ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰ੍ਸਿੱਧ ਹਨ। ਏਕਨਾਥ ਦੇ ਭਵਰਥ ਰਾਮਾਇਣ (16ਵੀਂ ਸਦੀ ਸਾ.ਯੁ.) ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਅੰਜਨਾ ਵਾਯੂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਯੁੱਧਿਆ ਦਾ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਵੀ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਤਰਕਮੇਸ਼ਤੀ ਯੱਗ ਦੀ ਰਸਮ ਅਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪਵਿੱਤਰ ਕਹਿਰ (ਪਿਆਸਮ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਜੋ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪਤਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਮ, ਲਕਸ਼ਮਣ, ਭਰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੂਘਨਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਬ੍ਰਹਮ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਪਤੰਗ ਨੇ ਉਸ ਖੱਡੇ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਖੋਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਉੱਡਦਿਆਂ ਅੰਜਨਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਵਾਯੂ ਨੇ ਡਿੱਗ ਰਹੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਅੰਜਨਾ ਦੇ ਫੈਲਾਏ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ। ਹਨੂਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[4][5] ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਥਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨੂਮਾਨ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦਾ 11ਵਾਂ ਅਵਤਾਰ ਹੈ। ਅੰਜਨਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰੀ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਜੋਂ ਜਨਮ ਦੇਣ ਲਈ ਤੀਬਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ।[6][7]
ਪੂਜਾ
ਸੋਧੋ
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਵੀ ਅੰਜਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ‘ਮਸੇਰ’ ਵਿਖੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅੰਜਨਾ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਥੇ ਰਹੀ। ਸਿੱਖਣ 'ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾ ਰਹੇ ਦੂਸਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਸਲ ਪਛਾਣ ਦੱਸੀ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਚਲੀ ਗਈ, ਪਰ ਉਸ ਪੇਂਡੂ ਨੂੰ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਗਈ ਜੋ ਉਸੇ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਾਹਨ ਇੱਕ ਬਿੱਛੂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਿੱਛੂ ਦੇ ਡੱਸਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਜਨਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।[8]
ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਸੋਧੋਅੰਜਨਾ 'ਤੇ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੀਲਮਾਂ ਬਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ: ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਥ ਪਾਟੰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਅੰਜਨੀ (1922), ਸਤੀ ਅੰਜਨੀ (1932), ਕਾਂਜੀਭਾਈ ਰਾਠੌੜ ਦੁਆਰਾ ਸਤੀ ਅੰਜਨੀ (1934) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[9]
ਅੰਜਨਾ ਨੂੰ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੀ.ਵੀ. ਸੀਰੀਅਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ:
| ਸਾਲ | ਨਾਂ | ਭੂਮਿਕਾ | ਚੈਨਲ | ਦੇਸ਼ |
|---|---|---|---|---|
| 1976 | ਬਜਰੰਗਬਲੀ (ਫ਼ਿਲਮ) | ਦੁਰਗਾ ਖੋਟੇ | ਭਾਰਤ | |
| 1997 | ਜੈ ਹਨੂਮਾਨ | ਫਾਲਗੁਨੀ ਪਾਰੇਖ | ਡੀਡੀ ਨੈਸ਼ਨਲ | |
| 2008 | ਰਮਾਇਣ | ਹੇਤਲ ਯਾਦਵ | ਇਮੇਜਨ ਟੀ.ਵੀ. | |
| 2010 | ਜੈ ਜੈ ਜੈ ਬਜਰੰਗਬਲੀ | ਅਪਰਨਾ ਤਾਰਾਕਦ | ਸਹਾਰਾ ਵਨ | |
| 2015 | Sankatmochan Mahabali Hanuman | Barkha Bisht Sengupta | Sony Entertainment Television |
ਹਵਾਲੇ
ਸੋਧੋ- ↑ Saran, Renu (2014-10-29). Veer Hanuman: Gods & Goddesses in India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Diamond Pocket Books Pvt Ltd. ISBN 9798128819628.
- ↑ M, Jose A. Guevara (2011). The Identity Zero (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lulu.com. ISBN 978-0-557-05396-4.
- ↑ M, Jose A. Guevara (2011). The Identity Zero (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lulu.com. ISBN 978-0-557-05396-4.
- ↑ M, Jose A. Guevara (2011). The Identity Zero (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Lulu.com. ISBN 978-0-557-05396-4.
- ↑ Malagi, Shivakumar G. (2018-12-20). "At Hampi, fervour peaks at Hanuman's birthplace". Deccan Chronicle (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-08-06.
- ↑ Pollet, Gilbert (January 1995). Indian Epic Values: Ramayana and Its Impact: Proceedings of the 8th International Ramayana Conference, Leuven, 6–8 July 1991 (Orientalia Lovaniensia Analecta). Peeters. ISBN 978-90-6831-701-5.
- ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. p. 68.
- ↑ "Anjana Devi | Devi". Hindu Scriptures | Vedic lifestyle, Scriptures, Vedas, Upanishads, Itihaas, Smrutis, Sanskrit. (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2020-03-18. Archived from the original on 2021-04-13. Retrieved 2020-08-06.
- ↑ Rajadhyaksha, Ashish; Willemen, Paul (1999). Encyclopaedia of Indian cinema. British Film Institute. Retrieved 12 August 2012.