ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ

ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ (ਯੂਨਾਨੀ: Κωνσταντινούπολις, Κωνσταντινούπολη – ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਾਲਿਸ, ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਾਲੀ; ਲਾਤੀਨੀ: Constantinopolis, ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਾਲਿਸ; ਉਸਮਾਨੀ ਤੁਰਕੀਆਈ: قسطنطینیه, ਕੋਸਤਨਤੀਨੀਆ; ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਤੁਰਕੀ: İstanbul) ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਤੇ ਸਥਿਤ ਕਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ 330 ਈ. ਤੋਂ 395 ਈ. ਤੱਕ ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ ਦਾ ਤੇ 395 ਈ. ਤੋਂ 1453 ਈ. ਤੱਕ ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ ਤੇ 1453ਈ. ਵਿੱਚ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1923 ਈ. ਤੱਕ ਤੁਰਕ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਰਾਜਨਗਰੀ ਰਿਹਾ। ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਦੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਤੁਰਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ "ਇਸਤਾਂਬੁਲ" ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਜਦ ਕਿ ਆਧਿਕਾਰਕ ਉਸਮਾਨੀ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਨਾਂ ਬੋਲਦਾ ਸੀ।

ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਯੂਰਪ ਦੇ ਸੰਗਮ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਖ਼ ਜ਼ਰੀਨ ਤੇ ਬਹਿਰਾ ਮੁਰਮੁਰਾ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਤੇ ਕਰੌਣ ਵਸਤੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇ ਅਮੀਰ ਸਰ ਸੀ, ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਇਸਨੂੰ "ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ" ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਵੱਖਰੇ ਨਾਂ

ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਨੇ ਕਈ ਨਾਂ ਬਦਲੇ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਜ਼ਨਟੀਅਮ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ, ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ, ਨਵਾਂ ਰੂਮ (ਨੋਵਾ ਰੋਮਾ), ਅਸਲਾਮਬੋਲ ਤੇ ਇਸਤਨਾਬੋਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।

ਨੀਂਹ

ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ 667 ਈਃ ਪੂਃ ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਨ ਦੀ ਤੌਸੀਅ ਦੇ ਅਰਕ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਾਨੀ ਬਾਅਜ਼ਸ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਬਾਜ਼ਨਤੀਇਮ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 11 ਮਈ 330 ਈਃ ਨੂੰ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨ ਆਜ਼ਮ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਰੋਮਨ ਸਮਰਾਜ ਦੇ 363 ਈ. ਵਿੱਚ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਕਸੀਮ ਹੋਣ 'ਤੇ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਗਈ। 376 ਈ. ਵਿੱਚ ਜੰਗ ਉਦਰਨਾ ਵਿੱਚ ਰੂਮੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਗੋਥਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਕਰਾਰੀ ਹਾਰ ਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਥੀਵਡੋਸਸ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ 60 ਫੁੱਟ ਉੱਵਿੱਚੀਆਂ ਤਣ ਫ਼ਸੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਫ਼ਸੀਲ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਉਸ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਈਜਾਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਥੀਵਡੋਸਸ ਨੇ 27 ਫ਼ਰਵਰੀ 425 ਈ. ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਮਾ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਵਾਰ ਤੇ ਬਲਗ਼ਾਰ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਲਈ ਵੱਡਾ ਖਤਰਾ ਬਣ ਗਏ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਾਸਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਨੇ ਮਿਸਰ, ਫ਼ਲਸਤੀਨ, ਸ਼ਾਮ ਤੇ ਆਰਮੀਨੀਆ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕਾ 'ਤੇ ਹਰ ਕੁੱਲ ਨੇ ਇਕਤਦਾਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀ ਰੰਗ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਯੂਨਾਨੀ ਕੌਮੀ ਬੋਲੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਹਰਕੁੱਲ ਨੇ ਸਾਸਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਚਖਾਇਆ ਤੇ 627 ਈ. ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਏ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਰਬਈਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਉਭਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਫ਼ਾਰਸ ਵਿੱਚ ਸਾਸਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਬੀਨ ਅਲਨਹਰੀਨ (ਇਰਾਕ), ਸ਼ਾਮ ਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਖੋਹ ਲਏ।

ਮੁਸਲਿਮ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ

ਅਰਬਾਂ ਨੇ 90 ਮਰਤਬਾ 111ਈ. ਤੇ 876 ਈ. ਵਿੱਚ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਨਕਾਮ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਦੂਜਾ ਮੁਹਾਸਿਰਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਦੋਨਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਗਈਆ ਸਨ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਕਾਮੀ ਨਾਲ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਿਲੀ ਸੀ।

ਗਿਆਹਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ਬਤਦਰੀਜ ਜ਼ਵਾਲ ਵੱਲ ਗਾਮਜ਼ਨ ਰਹੀ ਖ਼ਸੋਸਾ ਜੰਗ ਮੁਲਾਜ਼ ਕਰਦ ਵਿੱਚ ਸਲਜੋਕ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਹੁਕਮਰਾਨ ਅਲਪ ਅਰਸਲਾਨ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਹੈਰਾਨੀਕੁਨ ਹਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰੂਮੀ ਫ਼ਰਮਾ ਨਰੋਆ ਰੋਮਾਨੋਸ ਵਿੱਚਹਾਰੁਮ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਾਪਸੀ ਤੇ ਰੋਮਾਨੋਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਨਵੇਂ ਹੁਕਮਰਾਨ ਮਾਈਕਲ ਹਫ਼ਤਮ ਡੋਕਾਸ ਨੇ ਸਲਜੋਕੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਜ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਤੁਰਕ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਐਨਾਟੋਲੀਆ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਫਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਵਰਗ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ।

ਸਲੀਬੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਤਬਾਹੀ

ਸਲੀਬੀ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ 13 ਅਪਰੈਲ 1204 ਈ. ਨੂੰ ਸਲੀਬੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ 'ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। 1261 ਈ. ਵਿੱਚ ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮਾਈਕਲ ਹਸ਼ਤਮ ਹੈਲੋ ਲੌ ਕਿਸ ਦੇ ਜ਼ੇਰ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਾਤੀਨੀ ਹੁਕਮਰਾਨ ਬਾਲਡਵੀਨ ਸਾਨੀ ਤੋਂ ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।

ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਦੀ ਹਾਰ

ਕੌਨਸਟੈਨਟੀਨੋਪਲ ਨੂੰ 29 ਮਈ 1453 ਈ. ਵਿੱਚ ਉਸਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ 21-ਸਾਲਾਂ ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮਦ ਦੂਜੇ ਨੇ ਫਤਿਹ ਕੀਤਾ ਸੀ।