|
|image =Jasminum sambac 'Grand Duke of Tuscany'.jpg
|image_caption = ''[[Jasminum sambac]]'' 'ਗਰੈਂਡ ਡਿਊਕ ਆਫ਼ ਟਸਕਨੀ'
|regnum = Plantae (ਪਲਾਂਟੇ)
|unranked_divisio =Angiosperms (ਐਂਜੀਓਸਪਰਮ)
|unranked_classis =Eudicots (ਯੂਡੀਕਾਟਸ)
|type_species_authority= ਲ.
|subdivision_ranks = [[ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ]]
|subdivision = 200 ਤੋਂ ਵਧ , ਦੇਖੋ [[List of Jasminum species|''ਯਾਸਮੀਨਮ''ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
| journal = Chinese Plant Names
| volume = 15
|}}
'''ਚੰਬੇਲੀ''' ਜਾਂ '''ਚਮੇਲੀ''' (Jasmine) ਦਾ ਫੁੱਲ ਝਾੜੀ ਜਾਂ ਬੇਲ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਇਸਦੀਇਸ ਦੀ ਲੱਗਭੱਗ ੨੦੦200 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ<ref>{{cite web | url=http://www.ehow.com/facts_7423008_origin-jasmine-flower_.html | title=What Is the Origin of the Jasmine Flower? Read more: What Is the Origin of the Jasmine Flower? | eHow.com http://www.ehow.com/facts_7423008_origin-jasmine-flower_.html#ixzz29Ajp2IN3 | accessdate=੧੩13 ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੨2012}}</ref> ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।<ref>{{cite web | url=http://www.princeton.edu/~achaney/tmve/wiki100k/docs/Jasmine.html | title=Jasmine | accessdate=੧੩13 ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੨2012}}</ref> ਚਮੇਲੀ ਲਈ ਫਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦ ਯਾਸਮੀਨ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ।
ਚਮੇਲੀ, ਜੈਸਮਿਨਮ (Jasminum) ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੇ ਓਲੇਸੀਆ (Oleaceae) ਕੁਲ ਦਾ ਫੁਲ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਹ ਪੌਦਾ ਅਰਬ ਦੇ ਮੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਪੁਜਿਆ। ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਦੀਆਂ ਲੱਗਭੱਗ ੪੦40 ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ੧੦੦100 ਕਿਸਮਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਮਹੱਤਵ ਦੀਆਂ ਹਨ:
#ਜੈ. ਸਮਿਨਮ ਆਫਿਸਨੇਲ ਲਿੰਨ, ਉਪਭੇਦ ਗਰੈਂਡਿਫਲੋਰਮ (ਲਿੰਨ) ਕੋਬਸਕੀ ਜੈ. ਗਰੈਂਡਿਫਲਾਰਮ ਲਿੰਨ ਅਰਥਾਤ ਚਮੇਲੀ।
#ਜੈ. ਔਰਿਕੁਲੇਟਮ ਵਾਹਲ ਅਰਥਾਤ ਜੂਹੀ।
#ਜੈ. ਸੰਬਕ (ਲਿੰਨ) ਐਟ ਅਰਥਾਤ ਮੋਗਰਾ, ਵਨਮਲਿਕਾ।
#ਜੈ. ਅਰਬੋਰੇਸੇਂਸ ਰੋਕਸ ਬ.ਉ ਜੈ. ਰਾਕਸਬਰਘਿਆਨਮ ਵਾੱਲ ਅਰਥਾਤ ਬੇਲਾ।
ਹਿਮਾਲਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਲਈ ਗਰਮ ਅਤੇ ਸਮਸ਼ੀਤੋਸ਼ਣ ਦੋਨਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਸੁੱਕੇ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇਹ ਬੂਟੇ ਜਿੰਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਤਿੰਨ ਹਜਾਰ ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈਉੱਚਾਈ ਤੱਕ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਯੂਰਪ ਦੇ ਸੀਤਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੇਇਸ ਦੇ ਲਈ ਭੁਰਭੁਰੀ ਦੁਮਟ ਮਿੱਟੀ ਸਰਵੋੱਤਮ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕਾਲੀ ਚੀਕਣੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਲਈ ਗੋਬਰ ਪੱਤੀ ਦੀ ਕੰਪੋਸਟ ਖਾਦ ਸਰਵੋੱਤਮ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਆਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ੧1.੨੫25 ਮੀਟਰ ਵਲੋਂ ੨2.੫5 ਮੀਟਰ ਦੇ ਅੰਤਰ ਉੱਤੇ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਦੀ ਰੋਪਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਸਮੇਂ ਮਰੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਛੰਗਾਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈ ਹੈ। ਬੂਟੇ ਰੋਪਣ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਫੁਲ ਲਗਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੈ।
== ਵਰਤੋਂ ==
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇਤਰ ਕੱਢ ਕੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਤੇਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੈ ਜੋ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਰਸ ਪੀਣ ਨਾਲ਼ ਵਾਤ ਅਤੇ ਬਲਗ਼ਮ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚੁਸਤ-ਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
==ਹਵਾਲੇ==
| 