|
ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਗਿਆਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸ੍ਰੋਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਭਰਤੀ, ਵਿਕਾਸ ,ਦੀਆਂ ਉਜਰਤਾਂ ,ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰਖਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਧਨ ਪਰਬੰਧਨ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ੍ਰੋਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਅਸਰ ਉਸੇ ਅਨੁਪਾਤ ਨਾਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਰ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੰਗਠਨ ਯਾ ਵਿਅੱਕਤੀਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਉੱਤੇ ਯਾ ਸਮਾਜ ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਹੈ।
ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤੱਤ ਹਨ:-
'''ਮਨੁੱਖੀ ਸ੍ਰੋਤ ਕੀ ਹੈ'''
ਕੌਮੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸ੍ਰੋਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ : ਵਸੌ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ,ਕਾਰਾਗਰੀ,ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾਵਾਂ,ਖੋਜੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦਾ ਸੁਮੇਲ।
ਇਨ੍ਹਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਮਾਨਵ ਸੰਸਾਧਨ,ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੌਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਵਿਗਿਆਨ ਦਿ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਗਿਆਨਵਾਨ ਕਾਮਾ ਤੇ ਸਿਆਣਾ ਕਾਮਾ ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਸਮੂਹਾਂ ਦਿ ਵਰਤੌਨ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗਿਆਨਵਾਨ ਕਾਮੇ(Knowledge Worker) ਤੌਂ ਭਾਵ ਹੈ ਜੋ ਦੂਸਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਯੰਤ੍ਰਣ ,ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ,ਸਵੈ ਰੁਚੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ,ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੌ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਵਰਤੌਂ,ਅਭਿਮਾਨੀ ਰੁਚੀਆਂ ਤੇ ਦੌੜ ਭੱਜ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰਖਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇੱਕ ਸਿਆਣਾ ਕਾਮਾ (wisdom worker)ਸ਼ਾਂਤ ਲੇਕਿਨ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਾਲਾ,ਫਰਜ਼ਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ,ਨਿਮਾਣੇ ਪ੍ਰੰਤੂ ਪ੍ਰਭਾਵੇ ਸੂਭਾਅ ਵਾਲਾ,ਦੁਸਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ, ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੱਤਰ,ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਚਿਰ ਹੰਢਾਵੀ ਸੋਚ ਰਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ।ਹੈ।
====ਅਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ====
ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਸਤੂ ਅਤੇ ਸੰਸਾਧਨ ਨਹੀਨਹੀਂ ਹਨ , ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਾਮਾਜਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹਨ . ਆਈਏਸਓ 9001 ਦੇ 2000 ਸੰਸਕਰਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਿਕਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ , ਉੱਤਰਦਾਇਿਤਵਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਣਾ ਅਤੇ ਦੱਸਣਾ ਹੈ । ਹੈ। ਆਮਤੌਰ ਤੇ , ਜਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ ਸਮੂਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫ਼ਰਾਂਸ ਜਰਮਨੀ ਇਤਿਆਦ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਅਪਨਾਇਆ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਜ ਵਿਵਰਣਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਤੇ ਟ੍ਰੇਡ ਯੂਨਿਅਨਾਂ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦਿੱਤਾ । ਦਿੱਤਾ। ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਹਨਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਵੀ 2001 ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਧਨ ਵਿਕਾਸ ਤੇ 1975 ਵਿੱਚ ਦੀ ਧਾਰਾ 150 ਨੂੰ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਕਰਣਾ ਤੈਅ ਕੀਤਾ [ ੨2 ] ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਮਾਲੀ ਤੇ ਸਾਮਾਜਕ ਹਾਲਤ ਤੇ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਕਾਇਮ ਕਰਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਸਾਮਾਜਕ ਕਲਿਆਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ , ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ ਫਲਦਾਇਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀਇਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਸ਼ਰਮਿਕ ਕੌਸ਼ਲ ਤੇ ਹੋਰ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਸੱਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂਨੂੰ ਇੱਕ ਇਕਾਈ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਇਕਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਢਾਲਣ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਜਾਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਸਾਮਣਾ ਕਰਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਜ਼ਰੀਆ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਧਨ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਜਿਆਦਾ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਸਾਧਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪੇਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਸੰਨ 1900 ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਧਨ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਧਾਰਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ।ਹੋਈ। 1920 ਤੱਕ , ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮਨੋਵੈਗਿਆਨਿਕਾਂ ਤੇ ਰੋਜਗਾਰ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਸਬੰਧਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਅੰਦੋਲਨ ਕੀਤਾ , ਜਿਨ੍ਹਾਂਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੁਰਜਿਆਂ ਦੇ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀਆਂ ਕਸੌਟੀਆਂ ਤੇ ਪਰਖਿਆ ।ਪਰਖਿਆ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ 20 ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਅਗਵਾਈ , ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯੋਗਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ 1960 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਠੋਰ ਅਤੇ ਘੱਟ ਨਿਮਾਣਾ ਪਰਬੰਧਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਚੁਨੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ , ਤਦ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਸੰਸਾਧਨ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸੰਗਠਨਾਂ , ਏਜੇਂਸੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਭੂਮਿਕਾ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਕੇਵਲ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਬਨਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਵਿਕਾਸ ਨੀਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿੰਦੂ ਵੀ ਹੈ ।ਹੈ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨ]]
| 